Op 26 november 2018 organiseerde de sectie Werk en Gezondheid voor de tweede keer een bijeenkomst over het Post-Traumatisch Bitterheidssyndroom (PTBS). Net zoals bij de eerste keer werd de bijeenkomst bezocht door een gevarieerd gezelschap van psychologen uit verschillende hoeken van de ggz, zoals medische psychologie, richting somatiek en angststoornissen.
Auteur: Saskia Mulder
De niet te behandelen patiënt?
GZ-psycholoog en psychotherapeut Sandra van Laar-ten Bruggencate vertelde ons over drie verschillende cliënten bij wie de behandeling om onduidelijke redenen niet geslaagd was. In haar zoektocht naar de reden hiervoor kwam ze op verschillende overeenkomsten. Alle cliënten hadden iets vervelends meegemaakt, waren allemaal erg boos over wat hen was aangedaan en riepen bij Sandra als behandelaar een machteloos gevoel op. Bij allen bleek de term Post-Traumatisch Bitterheidssyndroom goed aan de sluiten, waarover psychiater Michael Linden (Berlijn) in 2003 voor het eerste publiceerde.
Het Post-Traumatisch Bitterheidssyndroom
Bij PTBS, wat overigens geen officiële DSM-diagnose is, is er sprake van een reactie op een uitzonderlijk, doch ‘normale’ negatieve levensgebeurtenis, zoals verlies van werk, scheiding, een ernstige ziekte of overlijden van een dierbare. De gebeurtenis wordt ervaren als oneerlijk of onrechtvaardig, als een belediging of vernedering, en als zijnde in strijd met basale waarden of overtuigingen.
Boosheid is daarbij de overheersende emotionele reactie. Er is sprake van verbittering wat verwijst naar een langerdurende, psychologische ‘state’, waarbij een gevoel van in de steek gelaten zijn, schaamte of van falen wordt ervaren. Mensen ervaren gevoelens van oneerlijkheid en hulpeloosheid, met tegelijkertijd een gevoel van terug willen vechten/wraak. Individuen met PTBS zijn verminderd in staat te functioneren in hun dagelijkse activiteiten en rollen. PTBS gaat samen met verstoorde emotieregulatie, somberheid, prikkelbaarheid, rusteloosheid en in zichzelf gekeerd zijn. Individuen geven zichzelf soms de schuld van de gebeurtenis, voor het niet hebben voorkomen van de gebeurtenis of niet in staat zijn ermee om te gaan, maar er is ook vaak een verwijtende houding naar anderen. Er kan sprake zijn van suïcide gedachtes en van onspecifieke lichamelijke symptomen, zoals verlies van eetlust, verstoorde slaap of pijn.
Vaak is er retrospectief al sprake geweest van persoonlijkheidsproblematiek. Herkenbare schema’s zijn emotionele verwaarlozing en mislukking. In termen van Big Five Personality theory scoren mensen met PTBS vaak hoog op Neurotisime en laag op Vriendelijkheid. Daarnaast is er aanwijzing dat vaak sprake is van onveilige hechting en zijn mensen vaak relatief eenzaam of geïsoleerd. Ook is er vaak een neiging om anderen te overtuigen van de onrechtvaardigheid (inclusief de therapeut). Cliënten roepen doorgaans bij therapeuten het gevoel op van op eieren lopen: bang om het verkeerde te zeggen waardoor de cliënt boos wordt.
Diagnostiek
Bij een vermoeden van PTBS kan het behulpzaam zijn om de PTED Self-Rating Scale af te nemen. Deze test heeft goede psychometrische kwaliteiten en geeft een beeld van de verbittering van een persoon. Op deze schaal is een gemiddelde score hoger dan 2.5 klinisch significant.
Differentiaal diagnoses
Het onderscheid met andere stoornissen of problematiek is soms lastig. Michael Linden schaart PTBS onder de Aanpassingsstoornissen. PTBS onderscheidt zich van PTSS doordat bij PTSS angst de meest uitgesproken emotie is, in tegenstelling tot bitterheid bij PTBS. Tevens is de (traumatische) gebeurtenis niet levensbedreigend geweest. Zowel bij PTBS als bij PTSS is een gebeurtenis de duidelijke aanleiding van de klachten, zijn er intrusieve gedachtes en dromen, is er behoefte aan vermijding, en zijn mensen prikkelbaar. In tegenstelling tot een acute Aanpassingsstoornis is er bij PTBS geen sprake van een spontane remissie van klachten. Bij depressie kan meestal niet zo duidelijk een oorzakelijke relatie gelegd worden tussen een trigger en de symptomatologie. Wel is er, net als bij depressie, bij PTBS sprake van somberheid en de neiging zich terug te trekken. Bij PTBS is boosheid duidelijk gericht op iets of iemand, in tegenstelling tot algemene Anger Management-problemen.
Behandeling
Behandeldoelen kunnen vaak geformuleerd worden als ‘weer verantwoordelijkheid voor levensgeluk in eigen hand nemen’, ‘niet langer slachtoffer zijn’ of ‘een nieuw doel vinden. Sandra vertelt dat deze cliënten vaak al veel baat bij de uitleg over post traumatische bitterheid, wat begrip en een zekere erkenning geeft. Psycho-educatie blijkt bij deze groep belangrijk te zijn. Verder is het van groot belang de ontwikkelingsgeschiedenis goed door te nemen om onderliggende problematiek niet te missen. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar PTBS en daarom kan er ook niet gesproken worden van evidence-based behandeling bij deze problematiek. In de literatuur worden de volgende behandelingen voorgesteld:
- Wisdom Therapy
- Cognitieve Gedragstherapie
- Logotherapie (V. Frankl, pos betekenis aan negatieve gebeurtenis).
Op basis van ervaring kan een behandeling bestaan uit:
- Uitleg geven van de diagnose en het fenomeen PTBS
- EMDR-protocol Woede en Wraak.
- Bepaalde Cognitieve Gedragstherapeutische technieken
- Schematherapie
‘Embittered are those who cannot be reconciled, who keep their rancour, they hold their arousal in themselves, not coming to rest unless revenge has come. Those persons are a burden to themselves and their dearest friends’. – Aristoteles
Bronnen
- Linden, M. (2003). Posttraumatic embitterment disorder. Psychotherapy and Psychosomatics, 72,195-202. https://doi.org/10.1159/000070783
