Wat is precies het Waaiermodel? En hoe kun je hier als cgw-er in de praktijk mee aan de slag? Tijdens de keynotelezing van Elly van Laarhoven en Francien Engelhard op het cgw-congres hoorden we hier van alles over. De lezing was een prachtig voorbeeld van hoe theorie en praktijk bij elkaar kunnen komen.
Auteur: Saskia Mulder
Elly van Laarhoven, klinisch forensisch psycholoog en docent bij de Universiteit Utrecht, startte de lezing met uitleg over het Waaiermodel. Het Waaiermodel is een ordeningsmodel waarmee de processen in de residentiële behandelpraktijk overzichtelijk in beeld gebracht worden. Bij de ordening wordt gebruik gemaakt van de metafoor van de waaier. Het model levert meer begrip op voor de complexiteit van de residentiële behandeling en biedt daarnaast handvatten voor de aanpak ervan. Op twee assen worden kennisgebieden waaruit de behandeling zou moeten putten en processen die zich gedurende het verloop van de behandeling afspelen geordend.
Elly vervolgt haar uitleg met een toelichting dat het model in principe ontwikkeld is voor de residentiële praktijk, maar dat het eigenlijk in iedere behandelsetting gebruikt kan worden. De uitleg over de kleuren en de thema’s van het model volgen. Elly vertelt de zaal dat er nu een theoretisch stuk volgt en zegt: ‘Tijdens dit theoretische stuk mag je best afhaken, of dissociëren, dat is niet erg. Zolang je nu de eerstkomende vier slides volgt’. Dit wordt ontvangen met gelach door de zaal, en iedereen luistert aandachtig verder.
De kleuren
De kleuren gaan over de rol van de professional:
Groen: In het groene gedeelte gaat het over het betrekken van de ouders en het steunnetwerk. Het is belangrijk niet te vergeten dat de problemen bij dit netwerk vaak fors zijn. Probeer ouders op zo’n manier te begeleiden dat ze in de toekomst kunnen functioneren in blauw.
Blauw: Hier gaat het over het pedagogisch handelen van de groepsleiding. Soms kunnen ouders hierin betrokken worden. Ouders kunnen meehelpen in de pedagogische ondersteuning door bijvoorbeeld te koken op de groep, maar ze kunnen ook tips geven over hun kinderen. Belangrijk hierbij is het creëren van situaties die uitlokken tot positief gedrag, wat je dan kunt bekrachtigen.
Paars: Hier gaat het over commitment en motivatie kweken bij de cliënt. Zonder motivatie is het erg moeilijk effectief te behandelen. Autonomie is hier een belangrijk thema.
Rood: Als de kleuren groen, blauw en paars doorlopen zijn, en dus deze systemen goed functioneren, kan gestart worden met (sociotherapeutisch) behandelen. Wees hierin complementair aan andere behandelaren zoals psychiaters of andere therapeuten. Het gaat om specialistische bejegening.
Geel: Samenwerken met andere professionele systemen zoals school is ook erg belangrijk. Geel gaat over transparantie naar, en samenwerken met, deze andere professionele systemen.
De thema-fasen
De cliënt loopt gedurende het behandelproces verschillende fases door die steeds met een thema worden aangeduid. Het thema dat in elke fase centraal staat gaat over de betekenis van het in behandeling zijn voor de cliënt:
Schok: In eerste instantie moet de cliënt een schok verwerken. Voor iedere cliënt is het erg heftig om opgenomen te moeten worden.
Wending: Als de eerste schok verwerkt is ontstaat er een wending richting participatie.
Participatie: In dit thema zal de cliënt bereid zijn mee te werken en actief te participeren aan de handeling.
Perspectief: Het is belangrijk met de cliënt te gaan denken over hetgeen hem of haar in het vooruitzicht ligt. Wat is het toekomstperspectief?
Vertrek: Ook het vertrek is een belangrijk onderdeel om goed bij stil te staan. Zorg altijd dat de cliënt op een goede manier weg gaat, onafhankelijk van of het traject succesvol is afgesloten.
Het Waaiermodel in de praktijk
Francien Engelhard, gz-psycholoog bij Lijn 5, licht aan de hand van een aantal casussen toe hoe zij in de praktijk werken met het Waaiermodel. Francien vertelt over een jongen van 17 jaar met lvb-problematiek, zonder sociaal netwerk, met psychotische trekken en sterkte negatieve gedachtes (‘ik kan het niet’, ‘Anderen zijn niet te vertrouwen’). Deze jongen is momenteel opgenomen, maar wil graag naar een appartement. Ondertussen komt hij zijn bed niet uit.
Francien vertelt dat ze in blauw eindeloos g-schema’s maakten om hem te leren waarom hij echt uit bed moest komen. Nu staat hij om half 10 op. Zijn gedachte ‘ik blijf in bed, dan gaat er ook niets mis’ is keer op keer uitgedaagd. Hij leerde in blauw ook sensitief te zijn voor anderen en zag in dat anderen ook wel eens problemen hebben en hij niet de enige is. Verder leerde hij in blauw oplossingen te bedenken, door bijvoorbeeld gedachten niet toe te laten door muziek te luisteren.
In paars werkte hij aan zijn intrinsieke motivatie. Hij maakte een levenslijn en zag stap voor stap in dat zijn gedrag op de lange termijn niet constructief was. Met behulp van het opstellen van SMART doelen kan hij nu ergens naar toe werken.
Francien had helaas geen tijd om tijdens de lezing haar overig casus materiaal te bespreken, maar in dit verslag wordt deze casuïstiek wel beschreven:
Rood wordt toegelicht aan de hand van een casus waar sprake is van ernstige dwangstoornis. De cliënt kent een langdurend behandelverloop. De fase Schok duurde lang, zolang dat alle betrokkenen bijna opgaven en gedacht werd dat er nooit vooruitgang zou komen. Tot ineens de Wending zich aandiende: geduldig bieden van een zorgzaam pedagogisch klimaat zorgde uiteindelijk voor het ontstaan van ruimte om over motivatie tot verandering te praten.
In de fase actieve betrokkenheid werd een combinatie van cgt-programma ‘Bedwing je dwang’ en sociotherapeutische interventies met gedragtherapeutische technieken gebruikt. De samenwerking tussen donkerrood, het domein van de behandelspecialist, de therapeut in dit geval, en lichtrood, het gericht maken van het huiswerk, uitvoeren van gedrasgsexperimenten die in de therapie werden bedacht, maakten dat de therapie zich kon generaliseren naar het dagelijks leven waardoor er ineens vlotte vooruitgang was in de behandeling. Nu woont dit kind na een jaar opname weer thuis en is terugval weggebleven
Wil je meer weten over Het Waaiermodel? Bekijk dan hieronder de slides van de keynote.
