Relatietherapie in Nederland: pleidooi voor een hernieuwde focus

Sectievoorzitter Aerjen Tamminga over zijn ambities voor relatietherapie en IBCT

door Maria Bekendam
12 minuten leestijd

Psycholoog, relatietherapeut, zorgmanager bij PsyNed en onderzoeker on the side; je zou denken dat Aerjen Tamminga het hiermee druk genoeg heeft. Toch is hij ook nog voorzitter van de sectie Relatie, gezin en naasten binnen de VGCt en heeft hij een passie die hij met iedereen wil delen: het gedachtegoed van de Integrative Behavioral Couples Therapy (IBCT). Maar die passie gaat verder dan alleen het gedachtegoed. Hoe staat het met de relatietherapie in Nederland? En wat is er nodig om de kennis en kunde erover te verspreiden? Tamminga heeft hier genoeg ideeën over en komt met een pleidooi voor een hernieuwde focus in relatietherapieland.

Door een samenloop van omstandigheden kwam Tamminga tijdens zijn loopbaan als psycholoog bij de IBCT terecht. Na een aantal jaar in de Verenigde Staten gewoond en gewerkt te hebben, kwam hij daar tot de ontdekking dat het ondernemen erg goed bij hem past. Een eigen visie hebben op zorg en daar vrijheid in hebben was iets wat hij in Nederland graag door wilde zetten. Toen hij begon als freelance psycholoog bij PsyNed kreeg hij de vraag of hij ook relatietherapie gaf, omdat daar destijds veel vraag naar was en dan voornamelijk in de vorm van Emotion Focused Therapy (EFT). Zijn interesse was gewekt en enige handboeken, trainingen en supervisies later had hij zich bekwaamd in EFT. Bij EFT miste hij echter naar zijn eigen mening “het meegeven van praktische handvatten aan cliënten, bijvoorbeeld bepaalde communicatietechnieken, en meer focus op positiviteit”. Tamminga benadrukt dat hij daarmee EFT niet tekort wil doen: “Het gaat om persoonlijke voorkeur. Ik zou het zo fijn vinden als we wat minder bezig zijn met ‘mijn drie of vier letters’ zijn het beste. Maar meer met: wat past bij mij en wat past bij de cliënt?”. Dus hij wendde zich tot de cognitieve gedragstherapie. In het protocollenboek voor CGT-gebaseerde relatietherapie¹ kwam hij IBCT tegen en dat trok direct zijn aandacht. Op verzoek van Tamminga kwam Pieternel Dijkstra, mede-kartrekker van IBCT in Nederland, een training geven bij PsyNed en van het één kwam het ander: een IBCT-handboek werd het eerste project dat Tamminga en Dijkstra samen oppakten. Het begin van een vruchtbare samenwerking was geboren.

IBCT 101

Wat maakt de aanpak volgens IBCT nou zo praktisch en positief? Tamminga laat graag het IBCT-grondbeginsel, de DEEP-analyse, de revue te passeren dat hij voor ieder stel in kaart brengt: “Het begint bij de persoonlijke verschillen (Differences) binnen een relatie. Iedereen is anders en dat is normaal. Sterker nog, die verschillen kunnen in eerste instantie juist bijdragen aan de verliefdheid: een partner die heel consciëntieus en betrouwbaar is, kan genieten van een partner die meer flexibel en spontaan is. In moeilijke tijden kunnen deze verschillen echter zorgen voor wrijving. Dan kan die betrouwbare partner verweten worden dat die rigide is en de flexibele partner dat die niet betrouwbaar is. Ten tweede: iedereen heeft zo zijn emotionele gevoeligheden (Emotional sensitivities). Je hebt bijvoorbeeld weinig aandacht of waardering gekregen in je jeugd. De persoonlijke verschillen van de partners kunnen in sommige gevallen een trigger vormen voor de emotionele gevoeligheid van je partner. Stel je voor dat de consciëntieuze partner lang gepest is en de boodschap (emotionele gevoeligheid) “ik ben niet belangrijk” heeft geïnternaliseerd. Dan is het heel begrijpelijk dat het te laat komen voor een afspraak van de flexibele partner werkt als een trigger. Dan zijn er nog de externe stressoren (External stressors) zoals problemen op het werk, een nieuw huis, het ouderschap. Als iemand stress ervaart, is er minder rek. Anders gezegd, je bent sneller geïrriteerd en zal feller reageren wanneer je partner op je knoppen drukt. Als je in het moment zelf of na afloop weer verbinding met elkaar kunt maken, is er meestal niks aan de hand. Maar dan is er de sluitpost in de DEEP-analyse: de interactiepatronen (Patterns of Interaction). Er zijn veel patronen die niet werken, maar een bekende is die van aanjagen en terugtrekken. De aanjager heeft gedachten als: “Zie me, hoor me, begrijp me” en de terugtrekker: “Laat maar, ik kan het toch niet goed doen, als ik iets zeg wordt het alleen maar erger.” Vanuit beide perspectieven is het logisch wat er gebeurt. De aanjager zal blijven doordrammen tot die het gevoel heeft begrepen te worden. De terugtrekker zal op zijn beurt steeds meer de deur dicht doen. Vaak gaat dit door tot de terugtrekker letterlijk wegloopt of ontploft. Als je in zo’n interactiepatroon met elkaar terechtkomt, ben je inmiddels flink vastgelopen in je relatie. Vaak wordt er dan gevochten voor verandering van zaken die zich niet zo makkelijk laten veranderen, zoals de persoonlijke verschillen en emotionele gevoeligheden”.

Waarom is Tamminga zo overtuigd van deze analyse volgens IBCT? “Ten eerste: vrijwel iedereen herkent zich hierin. En ten tweede: het ‘normaliseert’ relatieproblemen. Samen vastlopen en even niet weten hoe je eruit moet komen is normaal. Zaak is om dan te gaan werken aan het weer vinden van de verbinding middels emotionele acceptatie: de eigenschap waar jij je aan ergert bij de ander (rigiditeit), hoort juist bij een andere eigenschap die je bewondert (betrouwbaarheid) en tolerantie: ‘Ik kan die eigenschap van jou niet direct omarmen als mooie eigenschap, maar kan ik het misschien wel verdragen?’ En daarna richten we ons op positiviteit in de relatie en gedragsverandering”, schetst Tamminga.

David en Goliath

Dat klinkt als een goed doordachte behandelvorm en geeft te denken: waarom is IBCT dan niet meer ingeburgerd in Nederland? Volgens Tamminga heeft dat te maken met een aantal aspecten van het huidige relatietherapielandschap in Nederland. In Nederland is EFT dominant. Volgens Tamminga ook niet onterecht: “EFT is gewoon een hele goede behandeling. Maar dat zijn IBCT en Cognitive Behavioral Couples Therapy (CBCT) ook, zo blijkt uit onderzoek²³ . Het tweede is: voor EFT zijn er enorme kartrekkers. Berry Aarnoudse en Karin Wagenaar hebben heel goed werk verricht in Nederland door onder andere het oprichten van het EFT-netwerk Nederland en Stichting EFT Nederland en het geven van trainingen. Er is zelfs een zelfhulpboek voor cliënten verschenen over EFT dat gewoon bij de Bruna lag. Voor mijn gevoel is EFT ook bij de NVRG (Nederlandse Verenging voor Relatie en Gezinstherapie) en in de systeemtherapie-opleiding echt omarmd.” Tamminga spreekt van een vicieuze cirkel: “EFT is populair en dat is dus waar je je als behandelaar in kunt bekwamen. Er zijn namelijk veel meer EFT-opleidingen dan IBCT- of CBCT-opleidingen. Sinds kort is er een Nederlandstalig handboek om IBCT te leren en voor zover ik weet is er geen Nederlandstalig handboek voor CBCT. Dus de materialen missen om kennis over andere behandelvormen te verspreiden.”

Dan is er nog een ander aspect: relatietherapie wordt vanuit de zorgverzekering niet meer vergoed. Dat maakt de animo om het verder te ontwikkelen een stuk kleiner. Tamminga legt uit: “Het is een combinatie: veel cognitief gedragstherapeuten werken binnen de vergoede zorg. Relatietherapie wordt niet meer vergoed, dus mensen met relatieproblemen worden vaak doorverwezen naar een systeemtherapeut of een vrijgevestigde relatietherapeut. Dan is het als behandelaar niet waardevol om je verder te verdiepen in relatietherapie. Je kunt je dan beter richten op bijvoorbeeld schematherapie of EMDR. Binnen de NVRG is EFT al omarmd en daarmee heb je voor mijn gevoel een zichzelf in stand houdend systeem. EFT werkt ook goed, dus waarom zou je wat anders gaan doen?”.

Maar als EFT al effectief gebleken is, waarom is er dan toch meer aandacht nodig voor stromingen als IBCT? Het antwoord is volgens Tamminga simpel: “Zodat zowel behandelaren als cliënten meer keuze hebben. Verder denk ik dat voor CGT- of ACT-geschoolde behandelaars geldt dat IBCT makkelijker aan te leren is dan EFT omdat het al beter bij je eigen referentiekader past. Ik denk dus ook dat het een verrijking is wanneer we meerdere behandelvormen promoten.” Een van de dingen die bovendien naar voren komt uit onderzoek: relatietherapeuten die meerdere behandelmethoden beheersen, zijn vaak effectiever dan relatietherapeuten die er maar één beheersen. Een onderbouwd pleidooi dus, voor een breder palet aan behandelvormen binnen relatietherapie.

Praktijk maar ook onderzoek

Als het gaat om het realiseren van deze plannen is er vooral méér van alles nodig. Niet alleen zijn er meer kartrekkers nodig om het IBCT-gedachtegoed uit te dragen, maar Tamminga zou ook graag zien dat er meer trainingen gegeven worden. Tamminga en Dijkstra zijn hier zelf mee bezig, maar twee personen hebben natuurlijk maar beperkte tijd en capaciteit. “Als er genoeg mensen getraind worden en geïnteresseerd raken, hoop ik dat andere mensen ook trainingen en supervisie gaan geven. Ik hoop dat door simpelweg volhouden voldoende “massa” komt waardoor IBCT in Nederland meer gaat leven en zichzelf in stand gaat houden. In de komende jaren probeer ik continu te blijven publiceren. Twee jaar geleden publiceerden we ons IBCT-handboek4 en een jaar daarna een werkboek5. Dit jaar een relatiespel6 en ik verwacht volgend jaar een boek te publiceren gericht op omgaan met overspel. We gaan voorlopig stug door!”, aldus Tamminga.

Verder ziet hij graag een sterke verbinding tussen onderzoek en de praktijk: “Ik zou heel graag zien dat er in Nederland een kenniscentrum voor relaties komt. Er zijn nu wel plekken waar je goede informatie haalt (EFT Nederland en de NVRG, bijvoorbeeld), maar ik denk aan een kenniscentrum, zoals bijvoorbeeld ARQ dat is voor psychotrauma, maar dan voor relatietherapie. Eigenlijk is het mijn droom om een dergelijk centrum op te richten. Door dit soort concrete ideeën te delen hoop ik andere enthousiastelingen aan te spreken die dit samen met mij willen doen of hierin willen investeren. Kennis uitdragen, het algemene publiek informeren, professionals informeren, trainingen geven en onderzoeken.” Onderzoek zou zich volgens Tamminga bovendien moeten focussen op de vraag: welke behandelvorm werkt voor wie?

Take it easy

Tamminga ervaart het niet als een ontmoediging maar juist als een uitdaging dat er nog zoveel te doen valt op het gebied van relatietherapie. Hij heeft het gevoel dat relatietherapie zowel voor behandelaren als voor cliënten ‘gedemystificeerd’ kan worden: “Cliënten hebben soms bepaalde overtuigingen, bijvoorbeeld: relaties horen makkelijk te gaan. Wanneer het eens niet makkelijk gaat, krijgen we al snel het gevoel: onze relatie is niet goed. Maar het is normaal dat het af en toe niet goed gaat; het zijn patronen. Die kun je met relatietherapie juist doorbreken.” Ook bij behandelaren merkt Tamminga een bepaalde terughoudendheid als het gaat over relatietherapie en dat het extra uitdagend zou zijn vergeleken met individuele therapie. “Ik onderken wel dat er uitdagingen zijn aan relatietherapie, maar ik probeer ook mee te geven: we hoeven niet zo bang te zijn. Twee mensen in je kamer is natuurlijk anders dan één, maar we kunnen het leren. En ik vraag me af of mensen echt weten hoe enorm veel invloed relatietherapie op het welzijn van mensen heeft. Als relatietherapeut kun je een groot verschil maken!”


¹https://www.boompsychologie.nl/productgroep/101-38_Protocollaire-behandelingen-voor-volwassenen-met-psychische-klachten

²Lebow, J. L., Chambers, A. L., Christensen, A., & Johnson, S. M. (2012). Research on the Treatment of Couple Distress. In Journal of Marital and Family Therapy (Vol. 38, Issue 1, pp. 145–168). https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.2011.00249.x

³Doss, B. D., Roddy, M. K., Wiebe, S. A., & Johnson, S. M. (2022). A review of the research during 2010–2019 on evidence-based treatments for couple relationship distress. In Journal of Marital and Family Therapy (Vol. 48, Issue 1, pp. 283–306). John Wiley and Sons Inc. https://doi.org/10.1111/jmft.12552

4https://www.boompsychologie.nl/product/100-9358_Behandelprotocol-IBCT-relatietherapie

5https://www.boompsychologie.nl/product/100-9762_Werkboek-IBCT-relatietherapie

6 https://www.thema.nl/spellen-tijd-voor-je-relatiespel/

Misschien ook interessant voor jou