In Nederland is relatietherapie een bekend fenomeen. Stellen met uiteenlopende problematiek kunnen terecht bij deskundige therapeuten met een evidence based toolbox om een impasse te doorbreken. De inhoud van die toolbox kan echter nogal variëren, afhankelijk van de theoretische achtergrond van de therapeut. In vergelijking met andere landen, zoals de VS, is de variatie in Nederland wat minder divers en heerst er hier terughoudendheid in het aanbieden van meer verschillende soorten relatietherapieën.
De VGCt brengt de komende maanden verschillende relatietherapievormen onder de aandacht en spreekt daarom met experts in het veld. Kennisredacteur Maria Bekendam sprak met de grondlegger van Integrative Behavioral Couples Therapy (IBCT), Andrew Christensen.
In een ver verleden, tijdens zijn Master en promotieonderzoek aan de University of Oregon, was relatietherapie volgens Christensen voornamelijk behavioristisch van aard. De therapie werd gedreven door het zoeken naar een overeenkomst tussen de partners: jij doet meer zus, ik doe meer zo. Om dit te bereiken werden communicatievaardigheden en probleemoplossende technieken aangeleerd. Een concreet voorbeeld daarvan was behavioral exchange, waarbij stellen samen dingen ondernemen die de een graag onderneemt, of die de ander zou waarderen. De twee belangrijkste interventies waren dus: 1) het aanleren van vaardigheden om te praten over problemen en om die problemen het hoofd te kunnen bieden en 2) het bevorderen van gezamenlijke positieve activiteiten tussen het stel. Hoewel uit onderzoek bleek dat deze aanpak best effectief was, werd ook duidelijk dat grofweg een derde van de stellen niet reageerde op de behandeling, en van de stellen waarbij de behandeling wel effectief was liet een substantieel deel weer terugval zien tijdens follow-up.
Voortschrijdende inzichten
Tijdens zijn werk als therapeut begon Christensen steeds meer de beperkingen van de behavioristische visie te zien. Gaandeweg werd hem duidelijk dat “mensen daadwerkelijk fundamenteel verschillen in wie ze zijn en wat ze willen. Conflict is uiteindelijk onvermijdelijk. Er is een limiet in hoe ver iemand wil gaan, of kan gaan, om de ander tegemoet te komen.” Het behavioristische gedachtegoed gebaseerd op het idee dat mensen relatieproblemen kunnen oplossen wanneer ze maar duidelijk communiceren en genoeg probleemoplossende vaardigheden hebben, kwam hierdoor steeds verder van Christensen af te staan. Hij begon te experimenteren met andere invalshoeken voor relatietherapie en ontving van wijlen Neil Jacobson (University of Washington) een uitnodiging om zijn nieuwe inzichten te delen: de samenwerking tussen hen was een feit en het fundament voor IBCT was gelegd.
De principes van IBCT
Met de inzichten van Christensen kwam de focus van IBCT niet zozeer te liggen op het veranderen maar juist op het accepteren van de partner. Twee hoofdprincipes maken IBCT tot wat het hedendaags is:
- Emotionele acceptatie. Hierbij is het idee dat er een limiet bestaat in de mate waarin een partner de ander tegemoet kan en wil komen. Christensen plaatst hierbij wel de kanttekening dat dit principe niet zo simpel is als het op het eerste gezicht lijkt. “We hebben vaak ambivalente gevoelens over kenmerken van onze partner. Een ambitieuze vrouw kan bijvoorbeeld aanvankelijk aantrekkelijk zijn voor een partner, maar de hoge ambities en het succes van de vrouw kunnen op den duur consequenties hebben die de partner toch als minder wenselijk ervaart. Denk aan minder tijd hebben voor elkaar of dat de vrouw minder zorgdraagt voor de kinderen dan waar de partner aanvankelijk vanuit ging. De partner ervaart dus zowel de positieve als de negatieve aspecten.” In plaats van focussen op een persoonlijkheidsverandering van de ambitieuze partner, kan emotionele acceptatie in dit geval helpen om een balans te creëren in die ambivalente gevoelens over kenmerken van de partner.
- Contingency shaped change. Dit wil zeggen dat de omstandigheden ervoor zorgen dat het gewenste gedrag naar elkaar toe op een natuurlijke manier ontstaat. Het is belangrijk dat partners oprecht zijn naar elkaar in een proces van verandering. In IBCT wordt geprobeerd om contingency shaped change te bereiken door aandacht te hebben voor elkaars emotionele achtergrond in plaats van instructies te geven over hoe iemand zich naar zijn of haar partner dient te gedragen. Dit laatste is het geval bij rule governed change. Christensen illustreert: “een wellicht wat overdreven voorbeeld is het verschil tussen een videofragment van een sekswerker en een cliënt en een videofragment van twee geliefden. Op het eerste gezicht kunnen de videofragmenten er hetzelfde uitzien, maar in het ene videofragment doet de sekswerker wat de cliënt wil (rule governed) en in het andere fragment worden twee geliefden gedreven door hun liefde en passie voor elkaar (contingency shaped). In IBCT ligt de nadruk veel meer op contingency shaped change dan op rule governed change.” De therapeut probeert contingency shaped change te bereiken door een connectie met beide partners te maken en door te proberen hun beider standpunten te begrijpen. Christensen geeft aan dat het hierbij belangrijk is om snel naar de conceptualisatie van het probleem toe te werken door gebruik te maken van een analyse uniek voor IBCT: de DEEP-analyse.
De DEEP-analyse
DEEP is een acroniem dat als leidraad gebruikt kan worden om handvatten te bieden in het behandelproces en om de relatieproblemen in kaart te brengen.
Er wordt in IBCT uitgegaan van natuurlijke verschillen tussen de twee partners (natural Differences). Christensen: “Stel je voor dat de ene partner met de dag leeft, wil genieten van het leven en dus meer uitgeeft. De andere partner is daarentegen altijd voorzichtig en spaarzaam, want je weet immers nooit wat er kan gebeuren. Deze verschillen tussen partners kunnen vaak verklaard worden door iemands (emotionele) verleden (Emotional sensitivities). De partner die veel uitgeeft kan negatieve ervaringen hebben met gecontroleerd worden in het uitgavenpatroon. Als de spaarzame partner dan probeert te controleren wat er wordt uitgegeven, kan de partner die graag uitgeeft hier sterk op reageren. Andersom kan de spaarzame partner bijvoorbeeld uit een gezin komen met zware financiële problemen en veel schulden, waarbij het huis tot overmaat van ramp in executieverkoop moest. De spaarzame partner heeft daardoor een emotionele gevoeligheid als het aankomt op meer geld uitgeven. Dan zijn er nog omstandigheden in de levens van beide partners die de problemen tussen hen kunnen uitvergroten (External stress). Een van hen raakt bijvoorbeeld de baan kwijt of de ander verliest geld door slecht ingeschatte investeringen. Tot slot is het van belang om te weten hoe het stel met elkaar omgaat in de communicatie over de problemen die ze met elkaar ervaren (Patterns of interaction). De spaarder zou misschien graag praten over een spaarplan voor de komende jaren, terwijl de uitgever die discussie liever vermijdt.”
Het doel van de DEEP-analyse is om met de beide partners op een gezamenlijke manier naar het probleem te kijken. “Op deze manier willen we dat de partners elkaar zien als ‘verschillend’ in plaats van als ‘deficiënt’. In IBCT is de eerder genoemde emotionele acceptatie heel belangrijk: er zal misschien wel verandering komen, maar die verandering is vaak niet groot. Iemand die zijn hele leven zuinig en bedachtzaam is geweest met geld, gaat niet opeens een gulle ‘spender’ worden. Wat wél veranderd kan worden, is de P (de Patterns of interaction). Het fundamentele doel van IBCT is dan ook: een meer constructieve, eerlijke, begripvolle en betekenisvolle discussie op gang brengen over de problemen waar stellen mee worstelen en wat dit voor hen betekent. Er moet een open gesprek komen over de emotionele betekenis van waarom de ander zich zo voelt en gedraagt, zodat de partners elkaar meer gaan accepteren en elkaar daardoor meer tegemoet komen”, aldus Christensen.
Evidence base
Verschillende grootschalige studies hebben de effectiviteit van IBCT inmiddels aangetoond. Op basis van een vergelijkende studie¹ tussen IBCT en traditionele relatietherapie onder stellen met matige tot ernstige problematiek na zes tot acht maanden relatietherapie met vijf jaar follow-up, bleek dat IBCT effectiever is in het bewerkstelligen van verbeterd functioneren binnen de relatie. Op basis hiervan nam de US department of Veterans Affairs (VA) vanaf 2010 IBCT op als de aangewezen evidence based relatietherapie voor stellen met relatieproblemen.
Een nieuwe ontwikkeling is ook de vertaling van IBCT naar een brede, online omgeving in de vorm van OurRelationship. Hier werken stellen actief samen aan hun relatie. Uit een eerdere RCT studie bleek dat Online-IBCT (met OurRelationship) vergeleken met een no-treatment controlegroep het functioneren binnen de relatie en ook het individueel algemeen functioneren effectief verbeterde².
IBCT ten opzichte van andere spelers in het veld
In Nederland genieten Emotion Focused Therapy (EFT) en Cognitive Behavioral Couples Therapy (CBCT) vooralsnog meer bekendheid dan IBCT. Waarin verschilt IBCT van de andere twee therapievormen? Christensen licht toe: “EFT heeft op zich veel overeenkomsten met IBCT. Kijk maar naar de aandacht voor emoties. Binnen EFT wordt alles bekeken vanuit een focus op hechtingsproblemen. Vanuit IBCT kan hechting of verlatingsangst zeker een emotional sensitivity zijn, maar IBCT kijkt verder dan alleen hechting, omdat we denken vanuit een breed behavioristisch perspectief in plaats van een hechtingsperspectief. Maar we kunnen binnen IBCT zeker ook aandacht hebben voor hechtingsproblematiek. IBCT hanteert verder de DEEP-analyse, wat EFT niet doet.”
IBCT verschilt van CBCT met de DEEP-analyse en de focus op contingency shaped change. Christensen: “CBCT legt de nadruk op rule governed change. Met andere woorden: je houdt je cognities in de gaten, wordt er bewust van en probeert deze aan te passen naar een meer positieve interpretatie. Met IBCT zijn we niet zozeer bezig met verandering an sich, maar met contingency shaped verandering. In IBCT ligt de nadruk namelijk niet op wat een ander zou moeten doen, maar focussen we op wat er is. Een beetje zoals bij mindfulness, dus zonder een oordelend perspectief aan te nemen. In IBCT wordt gewerkt naar een intrinsieke motivatie van verandering.”
Blik op de toekomst
Voor wat betreft de toekomst van IBCT staat Christensen open voor nieuwe inzichten over hoe mensen hun partner in de eerste plaats kiezen en ook voor meer kennis vanuit de emotie-wetenschap. Inzichten in negatieve emoties als woede en boosheid, maar ook positieve emoties als opwinding en vreugde. “We staan open voor alle onderzoek, maar specifiek voor onderzoek naar emoties en de invloed ervan op relaties. Stellen beginnen aan relaties door de emotionele connectie met iemand. Vaak is het zo dat de persoon waarover je je het meest positief voelt, ook de negatiefste gevoelens kan oproepen. We willen meer weten over de extremen van negatieve en positieve emoties”, aldus Christensen.
Christensens aanbevelingen
Therapeuten die zich meer willen verdiepen in IBCT als behandelvorm kunnen zich volgens Christensen het beste wenden tot het boek ‘Integrative Behavioral Couples Therapy’. Ook is er een zelfhulpboek voor stellen met veel toegankelijke theoretische informatie en voorbeelden: ‘Reconcilable Differences’. Daarnaast raadt Christensen aan om eens rond te kijken op OurRelationship.com om op een interactieve manier in aanraking te komen met IBCT. En mocht je echt overtuigd zijn van de meerwaarde van IBCT, kun je rond januari 2023 een online workshop voor IBCT volgen gericht op Noord-Europa, waaronder Nederland. Christensen zal hierbij zelf aanwezig zijn samen met andere ervaren trainers en therapeuten uit het veld. Er staan vijf meetings gepland verdeeld over een aantal dagen. Voor een diepe duik in IBCT theorie zeker een aanrader! Wanneer meer details bekend zijn wordt informatie over de workshop gedeeld via: https://ibct.psych.ucla.edu/ (IBCT website), https://drandrewchristensen.com/ (Christensen’s persoonlijke website) en via https://pure.au.dk/portal/da/teatri@psy.au.dk (website Aarhus universiteit).
¹Christensen, A., Atkins, D. C., Baucom, B., & Yi, J. (2010). Marital status and satisfaction five years following a randomized clinical trial comparing traditional versus integrative behavioral couple therapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78(2), 225. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/a0018132
²Doss, B. D., Cicila, L. N., Georgia, E. J., Roddy, M. K., Nowlan, K. M., Benson, L. A., & Christensen, A. (2016). A Randomized Controlled Trial of the Web-Based OurRelationship Program: Effects on Relationship and Individual Functioning. Journal or Consulting and Clinical Psychology, 84, 285-296.
