Dat depressie gepaard gaat met hoge terugvalcijfers wisten we al langer. En ook dat preventieve cognitieve therapie (PCT) helpt om terugval te voorkomen. Maar met het promotieonderzoek van psycholoog en onderzoeker Margo de Jonge is ook vast komen te staan dat PCT werkt wanneer patiënten hersteld zijn door middel van CGT. Een interview met Margo.
Grote kans op terugval
Met 50 procent is de kans op terugval na een eerste depressieve episode al fors te noemen. Die kans loopt echter nog verder op wanneer er meer depressieve episodes volgen: na twee keer is de kans zo’n 70 procent en bij drie episodes stijgt dat zelfs naar 90 procent. Hoewel we ook bij andere problematiek terugval zien, lijken die percentages uniek voor depressie. Waarom? Margo noemt twee mogelijke verklaringen: ‘Enerzijds wordt er vermoed dat premorbide eigenschappen iemand bij voorbaat al kwetsbaarder maken voor meerdere depressies. Anderzijds zou het ook goed kunnen dat een depressie voor beschadigingen zorgt, bijvoorbeeld in schema’s of affect. Die beschadigingen kunnen dan latent aanwezig zijn en bij stress weer de kop op steken. Het lastige is dat we maar moeilijk kunnen onderzoeken wat de mechanismen zijn. Je moet mensen dan al in beeld hebben voordat ze hun eerste depressieve episode hebben, en dat is natuurlijk niet eenvoudig.’
Dat hoge risico op terugval is bovendien een delicate boodschap naar patiënten aldus Margo. ‘Het is natuurlijk geen prettig nieuws om iemand te vertellen over die kans op terugval als hij eindelijk aan het opknappen is. Je zegt daarmee ook dat iemand nu al moet nadenken over het vervolg.’ Toch is dat wel wat we moeten doen.’ Gelukkig zijn er methoden die de kans op terugval verkleinen.
PCT werkt
Een van die methoden is Preventieve Cognitieve Therapie (PCT). PCT bestaat uit acht sessies van 45 minuten en werkt aan drie processen. ‘We gaan aan de slag met eventuele latent aanwezige negatieve schema’s en attitudes. Die gaan we positief uitdagen. Daarnaast wordt er veel nadruk gelegd op het herstel van positief affect, waarbij ook wordt gewerkt met witboek-achtige technieken om mensen weer wat meer aandacht te laten geven aan positieve gebeurtenissen en positieve emoties. Als laatste wordt er gewerkt aan een persoonlijk preventieplan.’
Margo: ‘Van PCT weten we inmiddels al zo’n 12 jaar dat het effectief is om de kans op terugval te verkleinen. Maar we wisten nog niet of PCT ook zou werken wanneer patiënten in de acute fase al CGT hadden gevolgd. PCT is gebaseerd op de principes van CGT, en je kan je natuurlijk afvragen of het nog wel toegevoegde waarde heeft. Zeker omdat we weten dat CGT al beschermend werkt tegen terugval’.
De resultaten zijn duidelijk: zelfs na CGT draagt PCT bij aan een lagere kans op terugval. Harde cijfers zijn echter moeilijk te geven, aldus Margo. ‘We kijken namelijk naar tijd tot terugval. Na 15 maanden zien we een verschil van 10 procent in terugval in de groep die PCT kreeg en de groep zonder PCT. Je zou kunnen zeggen dat dat effect eigenlijk niet zo groot is, maar als je bedenkt dat de effecten van PCT tot 5 à 10 jaar doorwerken, wordt dat een ander verhaal.’
Cognitieve capaciteiten
Wat maakt dan dat PCT nog steeds werkt na CGT? Margo: ‘Wanneer mensen depressief zijn, hebben ze vaak concentratieproblemen en zijn ze cognitief minder vaardig. Je merkt het verschil echt wanneer je met PCT aan de slag gaat; het is heel anders werken met mensen die niet meer depressief zijn. Op basis van mijn onderzoek en eerdere onderzoeken zou ik dan ook adviseren PCT aan te bieden aan alle patiënten met recidiverende depressies.
Maar niet iedereen zit te wachten om direct weer een nieuwe behandeling te starten, stelt Margo. In haar onderzoek waren mensen gemiddeld zo’n elf maanden uit behandeling. ‘We weten daarmee ook dat PCT ook na langere tijd alsnog effect heeft. Het hoeft dus niet per se direct na de depressiebehandeling. Maar het is natuurlijk wel zo dat mensen in de tussenliggende periode kwetsbaarder zijn.’
Ook het zorgsysteem maakt het standaard implementeren van PCT in CGT lastig, vanwege de druk om zo kort mogelijk te behandelen. ‘Gelukkig kunnen we PCT in de basis-ggz aanbieden als een soort nazorgtraject. In de medische wereld is zo’n soort aanpak eigenlijk standaard; bij herstel krijgen mensen vaak preventief medicatie mee, of worden er om de zoveel tijd controles of scans ingepland. Dat zit er bij ons helaas nog niet zo in.’
Andere mogelijkheden
Ook elders in het land wordt onderzoek gedaan naar manieren om de kans op terugval te verkleinen. Zo wordt in Nijmegen gekeken naar de effecten van Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT). Margo is een groot voorstander van dergelijke onderzoeken. ‘Het is goed dat daar momenteel onderzoek naar wordt gedaan, want we weten nog niet genoeg over de effectiviteit ervan. Wat wel duidelijk is, is dat mindfulness voor sommige patiënten in de acute fase van depressie heel waardevol is. Idealiter hebben net als bij depressiebehandelingen verschillende soorten preventiebehandelingen, zodat we beter kunnen aansluiten bij wat patiënten nodig hebben. Momenteel is de keuze in terugvalpreventie niets of continuatie van antidepressiva. En de meeste patiënten willen toch niet voor langere tijd aan de antidepressiva. Gelukkig weten we dat PCT echt een alternatief is.’
Bron
- de Jonge, M. (2020). Hope: Emotions, cognitions and the effectiveness and cost-effectiveness of a psychological intervention to prevent depressive relapse in cognitive behavioral therapy responders.
