De afgelopen jaren horen we steeds meer over de mogelijke meerwaarde van MDMA in de behandeling van PTSS. Tijd voor een update. Hoe staat het met de resultaten van de MAPS-studie?
In 2018 interviewden we VGCt-lid Annette van Schagen (klinisch psycholoog) en Tijmen Bostoen (psychiater) over de inzet van MDMA bij traumabehandeling. Op dat moment was er nog maar beperkt onderzoek gedaan, maar inmiddels zijn de resultaten van de MAPS-studie fase drie* bekend. In deze grote Europese RCT werd MDMA-assisted therapie vergeleken met een placebo-assisted therapie. Participanten waren 91 patiënten met ernstige PTSS.
Effectief
Allereerst de resultaten op het gebied van effectiviteit. Die blijken niet verkeerd: de groep die MDMA-assisted therapie kreeg liet een sterkere vermindering van PTSS-symptomen zien in vergelijking met de groep die naast ondersteunende therapie placebo-medicatie kreeg. Ook de mate van functionele beperking nam meer af in de MDMA-assisted therapie. De resultaten zijn nog opvallender wanneer je je bedenkt dat de patiënten allemaal een ernstige vorm van PTSS hadden, vaak met comorbide problematiek. Bovendien leed 13 procent van de patiënten uit de MDMA- groep aan het dissociatieve subtype, waarvan vaak wordt gezegd dat het moeilijker te behandelen is. De patiënten met dissociatieve problemen bleken echter niet minder van behandeling te profiteren. Ook ernstig trauma in de kinderleeftijd of eerder alcohol of drugsmisbruik bleek niet te leiden tot slechtere resultaten.
Maar liefst 67 procent van de participanten in de MDMA-groep voldeed na afloop van de behandeling niet meer aan de kenmerken van PTSS. In de placebogroep was dat percentage met 32 procent ruim lager. Voor wat betreft remissie lagen de succespercentages wat lager: 33 procent voor de MDMA-groep versus 5 procent in de placebogroep.
Even veilig als placebo-pillen
Even belangrijk als effectiviteit is de veiligheid van een behandeling. Zeker in het geval van MDMA, een illegaal middel met potentieel schadelijke gevolgen. De onderzoekers hielden daarom bij hoeveel negatieve neveneffecten werden gerapporteerd. En dat viel mee. Hoewel er in de MDMA-groep weliswaar meer negatieve ervaringen werden genoemd, ging het vooral om voorbijgaande kwaaltjes als misselijkheid, verhoogde spierspanning en verminderde eetlust. Daarnaast zagen de onderzoekers een tijdelijke toename in vitale signalen (bloeddruk en hartslag), wat een logisch gevolg is van een stimulerend middel als MDMA. Maar er werden ook ernstigere issues gerapporteerd, waaronder suïcidale ideatie. Het aantal rapportages bleek echter niet hoger in de MDMA-groep.
Blind?
Omdat het gaat om een dubbel blind, gerandomiseerd onderzoek, mag je er vanuit gaan dat de positieve resultaten toe te schrijven zijn aan MDMA. Bij een dergelijk onderzoek worden participanten namelijk op basis van toeval ingedeeld in de experimentele of controleconditie en zowel de patiënt als de therapeuten weten vervolgens niet om welke behandeling het gaat.
Dat klinkt natuurlijk mooi, maar je kunt je afvragen of het onderzoek werkelijk zo blind was. Als je ligt te trippen op MDMA is er een aanzienlijke kans dat dat anders voelt dan wanneer je het met een suikerklontje moet doen. Precies om die reden werd in een eerdere fase van het onderzoek gekozen voor een lage dosis MDMA in de controlegroep. Maar om echt iets te kunnen zeggen over de effectiviteit en veiligheid van MDMA als therapeutisch middel is het beter om een zuivere vergelijking te maken tussen wel en geen toediening van MDMA. Daarom werd er in dit onderzoek voor een echte placeboconditie gekozen.
Helaas is niet goed bijgehouden of patiënten door hadden in welke groep ze zaten. Anekdotisch bewijs suggereert van niet. In ten minste tien procent van de gevallen is namelijk vastgelegd dat patiënten dachten dat ze in de andere groep zaten. Vooral patiënten in de placebogroep dachten onterecht dat ze lagen te trippen.
Géén CGT, wat dan wel?
Wat maakt MDMA zo’n interessant middel voor traumabehandeling? Dat weten we eigenlijk nog niet goed. Het idee is dat MDMA de tolerantie voor stress verhoogt, waardoor patiënten de mogelijkheid hebben traumatische herinneringen te verwerken zonder overweldigd te raken. Ook lijkt MDMA de zelfcompassie te vergroten en negatieve gevoelens als schaamte en boosheid te verminderen. Als laatste zou MDMA als sociale drugs een positief effect kunnen hebben op de kwaliteit van de therapeutische relatie.
Datzelfde mechanisme maakt dat MDMA wellicht minder geschikt is in combinatie met een behandeling als CGT. In 2018 meldde Tijmen hier al over dat MDMA mensen opener maakt voor ervaringen. Een behandeling als exposure zou de druk dan mogelijk te ver op kunnen voeren. Over het algemeen wordt er bij MDMA-assisted therapie daarom vooral ingezet op het stimuleren tot introspectie en het ondersteunen tijdens moeilijke momenten.
Toekomst
Al met al zijn de resultaten veelbelovend. Vergeleken met farmacotherapie bij PTSS lijkt het er zelfs op dat zowel de effecten als de veiligheid groter is. Toch is er meer onderzoek nodig voordat MDMA op grote schaal ingezet kan worden. Zo moet er meer bekend worden over de lange termijneffecten en is het wenselijk om te weten voor wie de toevoeging van MDMA nuttig is.
*MAPS is een non-profitorganisatie uit de VS die zich sinds 1986 heeft ingespannen om het werken met psychedelica binnen de ggz weer op de kaart te krijgen. De Europese studies worden in samenwerking met MAPS uitgevoerd.
Bron
- Mitchell, J. M., Bogenschutz, M., Lilienstein, A., Harrison, C., Kleiman, S., Parker-Guilbert, K., … & Doblin, R. (2021). MDMA-assisted therapy for severe PTSD: a randomized, double-blind, placebo-controlled phase 3 study. Nature Medicine, 27(6), 1025-1033. https://doi.org/10.1038/s41591-021-01336-3
