Emoties zijn dysfunctioneel en moeten onder controle worden gehouden. Tenminste, dat was de tendens onder wetenschappers en behandelaars toen Sue Johnson het einde van haar studietijd naderde. Toch kon ze zich niet vinden in die zienswijze. Emoties zijn toch juist hetgeen waar je in geïnteresseerd bent als behandelaar? Daar verdiep je je toch samen met de cliënten verder in? In Carl Rogers en John Bowlby vond ze gelijkgestemde denkers. Na vele jaren behandel- en onderzoekservaring vertelde ze kennisredacteur Maria Bekendam over haar passie voor emoties en de ‘tango’ die ze danste met stellen die vastzitten in bekende patronen.
Johnson begon met het behandelen van stellen in een tijd waarin relatietherapie nog in de kinderschoenen stond. Ze vond de wetenschappelijke literatuur destijds nog beperkt en er waren weinig handvatten om stellen verder te helpen. Johnson vertelt erover: “Ik las werk van Neil Jacobson[1] over relaties als rationele overeenkomsten en dat je als therapeut vooral communicatievaardigheden moest aanleren. Mijn stellen waren alleen niet geïnteresseerd in communicatievaardigheden. Ze waren vooral geïnteresseerd in hun eigen gelijk halen en hun partner verwijten hoe slecht ze zijn in omgaan met hun eigen problemen. Ik wist niet hoe ik deze stellen kon helpen op basis van de kennis die ik toen ter beschikking had.”
Ze besloot video-opnames te maken om haar behandelsessies terug te kijken. Zo herkende ze patronen in communicatie met haar cliënten die pasten bij het gedachtegoed van Carl Rogers.[2] Johnson: “In de behandeling focusten we vooral op emoties, de emotionele dialoog tussen de partners en emotionele verwerking. Ik zag ook overeenkomsten met de hechtingstheorie. De therapeut is namelijk een sleutelfiguur die fungeert als veilige haven voor het vormen van een veilige band: als een moeder die een kind helpt zijn emoties te begrijpen, te tolereren en er bovendien naar te luisteren. Destijds werd hechting enkel geassocieerd met de band tussen moeder en kind. Maar nu weten we: na behandeling met EFT voelen partners zich veiliger gehecht aan elkaar.” In haar proefschrift liet ze zien dat deze op emoties en hechting gebaseerde relatietherapievorm effectief was.
Emoties als leidraad
Naast haar werk als therapeut en onderzoeker danste Johnson in haar vrije tijd graag de Argentijnse tango. Ze bemerkte overeenkomsten tussen deze Zuid-Amerikaanse dans en EFT-therapie met stellen: “In de tango let je op emotionele signalen in de muziek en de signalen van je danspartner. Dat doe je in de behandelkamer ook. Als een soort choreograaf probeer je als therapeut om stellen meer synchroon op elkaars emotionele muziek te laten bewegen.” De behandelaar gaat samen met de partners aan de slag om emoties die in een sessie naar voren komen uit te diepen. Het doel daarvan is om partners te leren die emoties op een nieuwe manier te reguleren. Johnson benadrukte: “Een EFT-behandelaar is bovenal emotioneel toegankelijk en responsief. De cliënten moeten zich begrepen en geaccepteerd voelen. Als dat niet zo is, dan voelt het voor cliënten niet goed om samen moeilijke emoties te verkennen.” Met behulp van de ‘EFT-tango’ wordt cliënten geleerd om emoties te accepteren, ordenen en reguleren. Het doel: een correctieve emotionele ervaring. De behandelaar probeert samen met het stel of het individu dieperliggende emoties aan de oppervlakte te krijgen. Kenmerkend voor Johnson was de startzin “Can you help me?” waarmee ze die zoektocht samen met de cliënt begon. Ze gaf een voorbeeld: “Een cliënt vertelde over zijn tijd in het leger waarbij hij voelde gefaald te hebben en zijn kameraden had laten zitten. Het viel me op dat het woord ‘belonging’ telkens terugkwam en zijn hele gezichtsuitdrukking veranderde als hij over dat gevoel sprak. Toen we er dieper op in gingen bleek dat hij enkel toen, in het leger, dat gevoel van belonging had ervaren. Maar toen hij noodgedwongen het leger moest verlaten, verloor hij daarmee dat gevoel. Opeens ging het gesprek dus over een diepere betekenis en hoe hij dagelijks met het verlies van belonging omging. Zijn kameraden geloofden hem niet en dachten bovendien dat hij had gelogen om onder het werk uit te komen. Ze geloofden niet in zijn pijn en verlies. Dat linkte hij zelf aan zijn jeugd toen mensen de pijn die hij destijds ervaarde ook niet geloofden. Dat is meer dan een simpel inzicht. Het is een nieuwe emotionele connectie met een deel van zichzelf: een correctieve emotionele ervaring.”
De tango in de behandelkamer
Maar hoe ziet die Tango tussen therapeut en cliënten er precies uit in de behandelkamer? Hoe bereik je als stel een correctieve emotionele ervaring? Naast de zogenoemde Rogeriaanse ‘micro-interventies’ die de EFT-therapeut toepast zoals constante reflectie, evocatieve vragen (“Wat doet dat op dit moment met je?”) en valideren (“Natuurlijk is het logisch dat je je zo voelt”), is er volgens Johnson een vast patroon van vijf stappen herkenbaar. De eerste stap is het reflecteren over het huidige proces dat gaande is (reflecting present process). De EFT-therapeut let op het communicatieproces tussen de partners en reflecteert daarop. Johnson gaf als voorbeeld: “Het valt me op dat je aangeeft er niet meer over te willen praten met je partner en de reactie van je partner is dat jullie misschien een scheiding moeten overwegen. Is dat wat er thuis ook vaak gebeurt?” Het gaat er bij deze eerste stap om dat het patroon waarin het stel vastzit wordt opgemerkt en doorbroken.
In de tweede stap (affect assembling/exploring primary emotions), gaan de therapeut en cliënten op zoek naar de onderliggende emoties van gedrag. In het voorbeeld van het stel kan de therapeut aan de ene partner vragen: “Wat gaat er in je om nét voordat je dreigt uit de relatie te willen stappen?” In stap drie (setting up enactment) worden de onderliggende emoties overgedragen aan de partner. De partner uit het voorbeeld kan altijd hebben gedreigd met het aanvragen van een scheiding, maar vertelt nu eerlijk tegen de ander dat dat dreigen voortkomt uit wanhoop en niet meer weten wat anders te doen: “Ik had toch al het gevoel dat ik je kwijt was.” In de vierde stap (processing the enactment) gaat de therapeut samen met het stel na: “Hoe was het voor jou om de ware reden van het dreigen aan je partner te vertellen? En hoe was het voor jou om dit voor het eerst zo te horen?” Als vijfde en laatste stap reflecteert de therapeut samen met het stel (integrating and validating the process) over de ‘dans’ die zojuist is gedanst. De therapeut blikt terug en benoemt de stappen die zijn gemaakt – bijvoorbeeld het delen van gevoelens met elkaar. De therapeut benadrukt hier dat de cliënten hebben laten zien zélf in staat te zijn om hun relatie te begrijpen.
EFIT
Johnson hoefde niet lang na te denken bij de vraag over toekomstige onderzoeksrichtingen van EFT: meer aandacht moet uitgaan naar EFIT (Emotionally Focused Individual Therapy). Ze publiceerde er in 2021 nog een handboek over.[3] Ook was ze bezig met de ontwikkeling van een meetinstrument voor de mate waarin behandelaars het EFIT-model volgen in de behandelkamer.[4] Johnson: “Het is duidelijk dat EFT voor stellen werkt. Dat kunnen we aantonen, want we hebben er veel onderzoek naar gedaan. Waar ik nu meer over zou willen weten is EFIT bij individueel trauma. Eerste voorlopige studies laten zien dat het werkt en dat emotionele correctieve ervaringen heel effectief ingezet kunnen worden bij de behandeling van trauma. We moeten dat onderzoek nog wel uitbreiden en verder ontwikkelen. Ik zou graag zien dat EFT niet alleen bekendstaat als een vorm van relatietherapie, maar ook als effectieve individuele therapie. Voor beide geldt: vanuit EFT realiseren we ons hoe belangrijk en krachtig emoties zijn. We moeten niet proberen die emoties slechts te beperken en in te dammen, maar juist de kracht ervan gebruiken.”
Helaas kon Sue Johnson zelf geen verdere rol meer hebben in die toekomstplannen. Kort na dit interview overleed ze op 76-jarige leeftijd als gevolg van haar jarenlange strijd tegen kanker. Gedurende haar leven heeft ze zich op verscheidene manieren ingezet op het gebied van relatietherapie. Als grondlegger van EFT leeft haar werk wereldwijd voort in behandelkamers en wetenschappelijk onderzoek.
Ben jij geïnteresseerd in het behandelen van relatieproblemen met behulp van cognitieve gedragstherapie? Hier kun je onze factsheet over relatieproblemen vinden.
[1] Bussod, N., & Jacobson, N. S. (1983). Cognitive Behavioral Marital Therapy. The Counseling Psychologist, 11(3), 57-63. https://doi.org/10.1177/0011000083113005
[2] Rogers, C. (2012). Client centered therapy (new ed). Hachette UK.
[3] Johnson, S.M., & Campbell, T.L. (2021). A Primer for Emotionally Focused Individual Therapy (EFIT): Cultivating Fitness and Growth in Every Client (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003090748
[4] Schafer, L., Edwards, C. P., Allan, R., Johnson, S. M., Wiebe, S. A., Chyurlia, L., & Tasca, G. A. (2021). “Development of the Emotionally Focused Individual Therapy Adherence Measure (EFIT-AM): Conceptualization and preliminary reliability.” Counselling and Psychotherapy Research, Advance online publication.
