Ondanks het feit dat uit onderzoek naar voren komt dat traumagerichte behandeling bij PTSS en psychose veilig en effectief is, wordt het nog te weinig in de praktijk toegepast. Eén van de redenen daarvoor volgens behandelaars zelf: de angst voor klachtentoename onder patiënten tijdens de behandeling. Ook patiënten zélf vrezen klachtentoename wanneer ze actief aan de slag gaan met hun trauma. Maar hoe vaak komt die klachtentoename daadwerkelijk voor tijdens de behandeling? En nog belangrijker, is dat wel zo desastreus voor de behandeluitkomst? Simone nam de proef op de som bij EMDR en exposurebehandelingen. Tipje van de sluier: klachtentoename lijkt erbij te horen.
Waar die angst voor klachtentoename precies vandaan komt kan Simone niet met zekerheid zeggen, maar ze heeft een vermoeden: “In de kern van PTSS zit het vermijden van álles dat met het trauma te maken heeft. Patiënten vinden het vaak erg spannend om traumabehandeling te starten. Dat heeft effect op de behandelaar, die erg empathisch is ingesteld en als voornaamste doel heeft de patiënt te helpen. Ik denk dat daarom ook voorzichtigheid aan de kant van de behandelaars meespeelt.” Klachtentoename tijdens een traumabehandelingstraject is echter nooit goed onderzocht. Daar brengt de studie van Simone verandering in door klachtentoename, en specifiek PTSS-symptomen, te meten gedurende meerdere momenten tijdens een traumagerichte behandeling met EMDR en exposure.
Meten is weten
Hoe zijn Simone en haar collega’s te werk gegaan? Ze includeerden 99 volwassen patiënten met PTSS en psychose die willekeurig werden toegewezen aan ófwel een EMDR-, ófwel een Prolonged Exposure (PE) behandeling van acht wekelijkse sessies. Een belangrijk aspect van de studie was natuurlijk: hoe meet je klachtentoename? Hiervoor werd een vragenlijst (PTSD Symptom Scale – Self Report; PSS-SR) gebruikt waarvan de score voorafgaand aan de behandeling werd vergeleken met de eerste vier sessies en tússen elke sessie.
Wat bleek? Toename van PTSS-symptomen kwam vaak voor in de gehele groep. Bij ruim 30% tot de helft van de mensen kwam zowel klachtentoename in de eerste vier sessies als tússen de sessies voor. Simone: “Dat laat zien dat traumabehandeling pittig is en dat klachtentoename een normale reactie lijkt te zijn”. Maar wat vooral belangrijk is: klachtentoename is niet gerelateerd aan een slechtere behandeluitkomst. Als klachtentoename gedurende behandeling voorkomt is de kans dat iemand opknapt van de behandeling nog even groot vergeleken met iemand zonder klachtentoename. Bij 73% van de toenames die in de studie van Simone werden gerapporteerd, was er na gemiddeld anderhalve sessie alweer een significante afname van klachten.
Hard werken loont
Simone had deze bevindingen ook wel verwacht: “Het is hartstikke logisch dat klachten kunnen toenemen tijdens traumabehandeling. Mensen met PTSS proberen zoveel mogelijk alles te vermijden wat met het trauma te maken heeft, terwijl dat in EMDR- of exposuretherapie juist naar voren wordt gehaald. Dat heeft een effect op hoe je je voelt en het is logisch dat de klachten dan even toenemen. Dit is interessant om verder te onderzoeken”.
Met deze bevindingen kun je je afvragen of klachtentoename een indicatie is dat de behandeling aanslaat. Simone: “Dat zien we niet in de data, want we zien geen relatie tussen klachtentoename en behandeluitkomst. Het is niet zo dat klachtentoename een slechtere behandeluitkomst voorspelt, maar het voorspelt ook geen bétere behandeluitkomst. Maar wellicht geldt voor een deel van de groep wél dat klachtentoename iets positiefs kan betekenen. Die toename van PTSS-klachten laat namelijk zien dat iemand de therapie aangaat en dat ze die vermijding die bij PTSS hoort aan het doorbreken zijn”.
Simone gaat zich in de nabije toekomst richten op psychoseklachten tijdens een traumabehandeling. “Wat gebeurt er met de psychoseklachten gedurende de behandeling? Is een toename in psychoseklachten wel gerelateerd aan behandeluitkomst?” Ook wil ze onderscheid maken tússen de behandelingen. Waar nu EMDR en exposure zijn samengenomen, kan met een volgende studie ingezoomd worden op verschillen tussen die behandelingen wat betreft klachtentoename en behandeluitkomst.
Part of the game
Wat is de boodschap die Simone wil meegeven aan behandelaars in de praktijk? Ze benadrukt dat het belangrijk is om te erkennen dat traumabehandeling pittig is. “Dat zien we terug in de resultaten. Voor een groot deel van de groep worden de klachten tijdelijk erger. Het is een uitdagend traject en ik denk dat het belangrijk is om patiënten te informeren dat klachten gedurende zo’n behandeling kunnen toenemen. Het is normaal dat dat gebeurt. En we zijn ervan overtuigd dat de patiënt er hoe dan ook veel baat bij kan hebben. Mijn boodschap voor behandelaars: ga het gewoon aan en ga vooral door, óók bij klachtentoename”.
Over de onderzoeker
Simone doet promotieonderzoek binnen de sectie Klinische Psychologie van de Vrije Universiteit te Amsterdam en ze is als onderzoeker ook verbonden aan Parnassia. Als onderdeel van haar promotietraject is ze betrokken bij een multicenter RCT over de effectiviteit van verschillende traumagerichte behandelingen voor mensen met PTSS en psychose (The RE.PROCESS trial ). Haar proefschrift richt zich op de werkingsmechanismen van deze behandelingen en de interactie tussen PTSS en psychosesymptomen.
Referentie
- Burger, S. R., Hardy, A., van der Linden, T., van Zelst, C., de Bont, P. A., van der Vleugel, B., … & van den Berg, D. P. (2023). The bumpy road of trauma‐focused treatment: Posttraumatic stress disorder symptom exacerbation in people with psychosis. Journal of Traumatic Stress.
