CGT zorgt bij onder meer depressie en angststoornissen voor symptoomreductie, maar hoe, dat is nog niet helder. Onderzoekers van de Universiteit van Heidelberg vermoeden dat één van de routes loopt van toegenomen mindfulness via verbeterde emotieregulatie naar symptoomreductie. Mindfulness als mechanisme achter CGT? Het lijkt niet de meest logische gedachte, maar eerder onderzoek van hetzelfde team toont aan dat tijdens CGT het niveau van mindfulness op natuurlijke wijze toeneemt, zelfs al daar niet expliciet op gestuurd wordt. Hoe zo’n toename in mindfulness vervolgens leidt tot symptoomreductie, dat is het onderwerp van hun nieuwe onderzoek. En wat blijkt? De routes voor depressie en angst verschillen.
“Als we weten hóe een behandeling werkt, kunnen we protocollen verbeteren en betere resultaten boeken” – Imke Hanssen, sectie Mindfulness Based CGT
Mindfulness wordt gekenmerkt door bewustzijn van het huidige moment en een niet-oordelende houding. De onderzoekers denken dat toegenomen mindfulness via twee routes tot een vermindering van depressie en angstklachten kan leiden. Ten eerste, door het verminderen van starre en vermijdende emotie regulatie strategieën (zoals rumineren, onderdrukken en vermijden). Ten tweede, door het ontwikkelen van meer accepterende en flexibele strategieën (zoals herwaardering, acceptatie en probleemoplossing).
Verschillende routes
Om deze hypothesen te toetsen volgden de onderzoekers 162 patiënten met een depressie of angststoornis die individuele CGT ontvingen (in een standaardvorm, met een korte mindfulness interventie of met spierontspanningsoefeningen aan het begin van elke sessie). De deelnemers vulden op verschillende momenten vragenlijsten in over mindfulness, emotieregulatie en ernst van hun symptomen: bij aanvang (vóór), in de vroege behandelingsfase (sessie 5), in de middenfase (sessie 15) en aan het einde van de behandeling (sessie 25). Door deze hoeveelheid aan data konden de onderzoekers met een complexe analyse (multilevel structural equation modeling) bekijken hoe veranderingen in mindfulness, emotieregulatie en symptomen – binnen dezelfde personen – gedurende de behandeling met elkaar samenhangen.
Uit deze analyse blijkt dat een toename in mindfulness inderdaad samenhangt met een afname van depressie en angstsymptomen. Maar belangrijker: er zijn ook indirecte effecten van mindfulness op symptoomreductie via de twee voorgestelde routes. Bovendien verschillen die voor symptomen van angst en depressie. Zo blijkt er voor depressie een indirect effect van mindfulness op symptoomreductie te zijn via (afgenomen) ruminatie. Dat sluit aan bij bestaande literatuur waarin ruminatie wordt gezien als een fundamenteel element in het in stand houden en verergeren van depressieve symptomen. Ook de adaptieve strategieën herwaardering en acceptatie medieerden de relatie tussen mindfulness en depressieve symptomen. Voor angst blijkt de route naar klachtreductie enkel te lopen via (afgenomen) vermijding, een veelvoorkomend en invaliderend kenmerk van angststoornissen.
Verder puzzelen
Opvallend is dat de effecten gevonden worden, ongeacht of de sessies begonnen met een korte mindfulness-interventie. Het is niet duidelijk of dat komt doordat er toch mindfulnesstechnieken gebruikt werden of doordat traditionele CGT-technieken zélf bijdragen aan meer mindfulness. Vervolgonderzoek moet verder uitpluizen welke impact CGT en mindfulness technieken precies hebben en wat de meest effectieve combinatie is.
Volgens Imke Hanssen, GZ-psycholoog i.o. en postdoctoraal onderzoeker bij het Radboudumc Centrum voor Mindfulness, is onderzoek naar werkingsmechanismen belangrijk. “De afgelopen decennia heeft wetenschappelijk onderzoek ruimschoots aangetoond dat CGT effectief is in het verminderen van psychische klachten zoals depressie en angst. Maar CGT werkt niet voor iedereen, en we weten niet waarom. Door onderzoek naar werkingsmechanismen krijgen we inzicht in de vraag hóe een interventie werkt. Als we dat weten, kunnen we gerichte aanpassingen doen aan een behandelprotocol en zo betere resultaten boeken.”
Imke is positief over het ‘gedegen’ onderzoek van de Universiteit van Heidelberg. “Dit is een van de eerste studies die toegenomen mindfulness en emotieregulatie als potentiële werkingsmechanismen van CGT heeft onderzocht. De resultaten suggereren dat de werking van CGT verder kan verbeteren wanneer er expliciet aandacht is voor mindfulness en emotieregulatie. Er is nog wel meer wetenschappelijk bewijs nodig voordat er gerichte aanpassingen aan de traditionele CGT-protocollen kan worden gedaan. Daarbij is het ook belangrijk om te onderzoeken wat de optimale dosis mindfulness is om het effect van CGT bij depressie en angst te vergroten.”
Het Radboudumc Centrum voor Mindfulness doet veel onderzoek naar Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT). Imke: “Voor MBCT zien we dezelfde tendens als bij het CGT-onderzoek: het werkt bij verschillende doelgroepen, maar niet alle mensen hebben er evenveel baat bij. Ook hier is onderzoek naar werkingsmechanismen dus belangrijk. Onderzoek vanuit ons centrum laat zien dat minder rumineren en meer mindfulness en (zelf)compassie belangrijke mechanismen zijn waardoor MBCT effectief is in het verminderen van depressieve klachten. Het onderzoek van de Universiteit van Heidelberg laat zien dat dezelfde mechanismen waarschijnlijk een rol spelen bij CGT.”
Meer informatie
De VGCt heeft een nieuwe Sectie Mindfulness Based CGT, waarvan Imke één van de bestuursleden is. Je kunt je via Mijn VGCt aanmelden voor hun nieuwsbrief. Zo word je een paar keer per jaar op de hoogte gehouden van ontwikkelingen binnen de sectie en van workshops, congressen en opleidingsactiviteiten rondom het thema mindfulness.
Referentie
Pruessner, L., Timm, C., Kalmar, J., Bents, H., Barnow, S., & Mander, J. (2024). Emotion Regulation as a Mechanism of Mindfulness in Individual Cognitive-Behavioral Therapy for Depression and Anxiety Disorders. Depression and Anxiety, 2024, e9081139. https://doi.org/10.1155/2024/9081139
