Verdrongen herinneringen aan traumatische ervaringen die plotseling boven tafel komen. Hoewel het idee zeer controversieel is en er weinig bewijs is, blijkt dat veel EMDR-therapeuten nog steeds overtuigd zijn van het bestaan van dit fenomeen.
Sanne Houben en collega’s onderzochten overtuigingen en ideeën over geheugen bij EMDR-therapeuten, studenten en onderzoekers. Hoewel alle groepen zich bewust waren van de feilbaarheid van geheugen, bleken velen toch overtuigd van het bestaan van verdrongen herinneringen. Dit gold voor 88 procent van de studenten, 71 procent van de EMDR-therapeuten en 67 procent van de onderzoekers. Maar ook andere controversiële overtuigingen bleken goed vertegenwoordigd, waaronder het geloof dat traumatische ervaringen zich psychisch of fysiek manifesteren als ze niet bewust kunnen worden verwerkt.
Controversiëel of pertinent onjuist?
Het maakt natuurlijk nogal uit of de overtuigingen controversieel zijn en dus aan discussie onderhevig, of dat ze pertinent onjuist zijn. Wanneer we kijken naar de huidige stand der kennis is er geen hard bewijs voor het bestaan van verdrongen herinneringen, terwijl het bewijs ertégen zich het afgelopen decennium heeft opgestapeld. Zo weten we inmiddels dat mensen zich verdrongen herinneringen herinneren vatbaar zijn voor suggestie. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting wanneer we hen een geheugentaak met woorden laten doen. Tijdens het herinneren van de woorden, blijken ze zich vaker woorden te herinneren die niet in de lijst voorkwamen, maar wel geliëerd waren aan genoemde woorden. Denk bijvoorbeeld aan het woord moord bij het horen van woorden als bloed, mes en lichaam.
Toch is enige nuancering op zijn plaats. Hoewel er geen bewijs is voor de aanwezigheid van verdrongen herinneringen per sé, betekent dit niet dat spontane herinneringen niet bestaan. Daar is namelijk wel degelijk bewijs voor. Tegelijkertijd blijken deze herinneringen vaak wel degelijk in het bewustzijn van mensen te leven. Zo toonde Elke Gerearts een aantal jaren geleden al aan dat patiënten met verdrongen herinneringen vaak in een eerder stadium al hebben gepraat over hun herinneringen. Verdrongen zijn ze wellicht dus niet, maar vals evenmin.
Voorzichtig
Houben en collega’s zagen ook dat de controversiële ideeën hand in hand gingen met meer genuanceerde ideeën. Zo wisten veel studenten, onderzoekers en EMDR-therapeuten dat ook zeer levendige herinneringen vals kunnen zijn. Dit suggereert dat controversiële overtuigingen en scepsis rondom geheugen samen voorkomen. Mooi natuurlijk dat er een balans is, maar de mate waarin controversiële overtuigingen bij professionals nog steeds leven is op zijn zachtst gezegd problematisch. Juist professionals die op een dagelijkse basis bezig zijn met het verwerken van traumatische herinneringen moeten zich bewust zijn van huidige stand van kennis rondom geheugen. Een sterke overtuiging dat verdrongen herinneringen echt zijn kan immers leiden tot het stellen van suggestieve of leidende vragen. Maar in een ander recent onderzoek laten Houben en collega’s zien dat oogbewegingen na 48 uur ook spontaan leiden tot meer valse herinneringen (en ook meer correcte).
Betekent dit dat we terughoudend moeten zijn in het toepassen van EMDR? Niet direct, want ook aan andere behandelingen kleven risico’s. Bovendien is meer onderzoek noodzakelijk om het voorkomen van valse herinneringen bij EMDR beter in kaart te brengen en te vergelijken met andere behandelvormen. Het geeft wel aan dat we ons goed bewust moeten zijn van mogelijke risico’s.
Het hele artikel is hier te vinden. Het onderzoek naar valse herinneringen en EMDR vind je hier. Meer weten over verdrongen herinneringen? Lees dan bijvoorbeeld de artikelen uit het proefschrift van Elke Geraerts of meer recent die van Linsey Raymaekers.
Bronnen
- Houben, S.T.L., Otgaar, H., Roelofs, J., Wessel, I., Patihis, L., & Merckelbach, H. (in press). EMDR practitioners’ beliefs about memory. Psychology of Consciousness: Theory, Research, and Practice.
- Houben, S. T., Otgaar, H., Roelofs, J., Smeets, T., & Merckelbach, H. (2019). Increases of correct memories and spontaneous false memories due to eye movements when memories are retrieved after a time delay. Behaviour Research and Therapy, 103546.
