Mensen met een licht verstandelijke beperking worden voor psychotische klachten regelmatig doorwezen. Dat is vaak onnodig, want met wat aanpassingen en inleving kan ook deze doelgroep in de reguliere praktijk een beter passende behandeling krijgen. Er is nu een protocol ontwikkeld waarmee elke cgt’er – ook jij! – aan de slag kan.
Er zijn veel mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB), maar de protocollen voor psychoses waren niet op deze doelgroep afgestemd. Daarom vroeg Gedachten Uitpluizen aan Angela van der Meer en Paulien Joosten om een protocol te ontwikkelen voor mensen met LVB die stemmen horen, zodat ook deze patiënten een passende behandeling krijgen. Beiden zijn gz-psycholoog in opleiding tot klinisch psycholoog en behandelden eerder in de praktijk al mensen met LVB. Angela vertelt: “Er waren wel protocollen voor kinderen en jongeren, en voor mensen zonder LVB. We hebben die twee protocollen als uitgangspunt genomen. Vanuit onze eigen ervaring bekeken we wat we moesten aanpassen om de behandeling beter te laten aansluiten bij deze groep mensen.” Paulien vult aan: “Mensen met LVB hebben bijvoorbeeld vaak de neiging om te bluffen. Het is namelijk niet leuk om tijdens de therapiesessie meerdere keren te moeten aangeven dat je iets niet begrijpt. Na een tijdje knikken ze en zeggen ze gewoon ‘ja’. Dat helpt de behandeling natuurlijk niet. In de praktijk merken we dat het helpend is om deze mensen, die vaak minder talig zijn, op een andere manier zorg aan te bieden. Bijvoorbeeld door kortere zinnen te gebruiken. Ook helpt het als je een behandeling meer op het gedragsmatige aspect richt in plaats van op het cognitieve.” Angela merkt op dat er een stigma bestaat rondom mensen met LVB. “Als een IQ-test een lager intelligentieniveau aanwijst, dan verwijzen gedragstherapeuten vaak door omdat ze denken dat hun expertise hier niet ligt. Dat is meestal niet nodig. Je kunt in de behandeling veel op dezelfde manier toepassen als bij iemand met een gemiddeld intelligentieniveau. Je moet alleen weten hoe je de behandeling kunt aanpassen en hoe je die beter kunt laten aansluiten op je patiënt.”
“JE MOET WETEN HOE JE JE BEHANDELING KUNT AANPASSEN EN HOE JE DIE BETER KUNT LATEN AANSLUITEN OP JE PATIËNT”
Werkboek voor patiënten
Het protocol bestaat uit twee delen die goed op elkaar aansluiten: een werkboek voor de patiënt en een handleiding voor de therapeut. Paulien: “We hebben goed gekeken naar wat er in het patiëntenprocotol moet staan en wat in de therapeutenhandleiding. De theorie staat bijvoorbeeld niet in het werkboek, of alleen beperkt en begrijpelijk. Het patiëntenprotocol is opgezet als werkboek, waarin de patiënt dingen kan invullen en teruglezen.” Angela: “Volgens het standaardprotocol doe je de probleemformulering samen met de patiënt; je vult een heel schema in. Dit werkt niet voor iemand met LVB, omdat je diegene overspoelt. Je kunt bijvoorbeeld de uitleg opsplitsen in kleine delen, zodat het overzichtelijk blijft. Ik start vaak met het invullen van een G-schema, waarbij we de vijf G’s behandelen: Gebeurtenis, Gedachten, Gevoelens, Gedrag en Gevolg. Als iemand dit onder de knie heeft, voeg je informatie toe en leg je uit hoe hun leergeschiedenis hierop invloed heeft. Cognitieve gedragstherapie bestaat voor een groot deel uit taal. In dit protocol gaan we wat minder praten en denken, maar vooral veel doen en ervaren. Tijdens een behandeling wil je alles wat je patiënt uitlegt, gaan onderzoeken en uitproberen. Daardoor ga je sneller door het cognitieve stuk heen.”
In het protocol zit een heel onderdeel over gedachten en gevoelens. Paulien legt uit waarom: “In een ander protocol ga je ervanuit dat iemand dat weet, maar voor mensen met LVB is het goed om te benoemen wat gedachten en gevoelens zijn, en wat de verschillen zijn. Het is fijn als je goed kunt aansluiten bij het niveau van je patiënt, zodat diegene je begrijpt en kan bijhouden. Er staan ook gedragsmatige tips in om stemmen tijdelijk te onderdrukken, bijvoorbeeld door te fluiten of muziek te luisteren.”
Koelkastformulier
In het werkboek vind je ook het koelkastformulier, dat gedurende de behandeling steeds verder wordt ingevuld. Het koelkastformulier is een metafoor voor een geheugensteuntje. Veel mensen hebben een to-dolijstje of post-its op de koelkast hangen, zodat ze het elke dag zien en zeker weten dat ze iets niet vergeten. Op het koelkastformulier (een A4) staat in een zo kort en duidelijk mogelijk overzicht omschreven wat de patiënt heeft geleerd en wat hem helpt bij het horen van stemmen. Angela: “Het doel van het koelkastformulier is dat het de patiënt ondersteunt tijdens de behandeling. Dat het een document wordt waar hij tijdens de behandeling actief mee aan de slag kan gaan en waarop hij na de behandeling kan terugvallen als dat nodig is.”
Inleven en creativiteit
Het behandelen van mensen met LVB vraagt om creativiteit en inlevingsvermogen. Het protocol biedt hierbij handvatten. Paulien: “Het protocol is zo ingericht dat je veel vrijheid hebt. Het zijn dan wel sessies, maar je mag ook drie sessies in één keer doen of juist maar een halve sessie. Het belangrijkste is dat het aansluit bij je patiënt.” Angela licht toe: “Het is uitdagend om met mensen met LVB aan de slag te gaan. Het vraagt meer van jou als therapeut, maar het geeft je ook de vrijheid om de behandeling nét even anders te doen. Het is zoeken, maar dat maakt het juist leuk.” Paulien denkt terug aan een behandeling waarbij ze zo dicht mogelijk bij de belevingswereld van haar patiënt probeerde te komen: “Ik behandelde iemand met een laag IQ. De wanen heb ik uitgelegd als spookjes. Die hebben geen handen en voeten, dus die kunnen niets doen. Door een beeld te maken dat begrijpelijk is, kun je zo’n waan verhelderen. Daar kun je dan oefeningen mee doen en bijvoorbeeld uitzoeken waar de stemmen vandaan komen. Je moet ervoor zorgen dat je iemand meekrijgt, terwijl de theorie best ingewikkeld is. Het wordt er een complexere, maar ook interessantere behandeling van.” Angela vertelt: “Een patiënt van mij had tijdens de behandeling een shirt van Batman aan. Hij droeg daaronder een Superman-shirt. Dat was voor mij iets om op in te haken. We konden Superman gebruiken om de stemmen tegen te spreken, omdat hij dat zelf moeilijk vond.”
Pilot in de praktijk
Er loopt nu een pilot om het protocol in de praktijk te testen. Het protocol is op aanvraag verkrijgbaar via Gedachten Uitpluizen. Therapeuten die het protocol aanvragen, ontvangen ook een formulier om terugkoppeling te geven. Paulien: “Met het protocol hopen we de toegankelijkheid van de zorg te vergroten en te zorgen dat deze groep mensen een beter passende behandeling krijgt. Ik hoop dat therapeuten gewoon gaan proberen om met deze mensen te werken. Ze zullen dan merken dat ze prima in staat zijn om hen een goede behandeling te geven. Hoe meer we over het behandelen van deze groep te weten kwamen, hoe leuker het bleek om met deze groep te werken.” Angela vult aan: “Ik hoop dat dankzij het protocol meer mensen met LVB de zorg krijgen die ze nodig hebben en dat de therapeuten enthousiast worden om het uit te proberen en dankzij het protocol zelf aan de slag gaan. Dat de drempel lager wordt om deze doelgroep te behandelen; daar gaan we voor.”
“Mensen met LVB krijgen hierdoor snel de juiste zorg”
Ragna Plomp is samen met Arjan Muller voorzitter van de sectie CGT voor mensen met (L)VB. Zij is heel blij met het nieuwe protocol.
Ragna: “Het is belangrijk dat er aparte protocollen worden geschreven voor mensen met LVB. Vaak worden reguliere protocollen in de behandelkamer aangepast en dan is de behandeling echt afhankelijk van de kunde en ervaring van de behandelaar. Hij moet de juiste doorvertaling kunnen maken en het is lastig om een protocol aan te passen aan een individu. Met dit nieuwe protocol wordt er meer rekening gehouden met de doelgroep en wat mensen met LVB nodig hebben, zodat zij snel de juiste zorg krijgen. De aanpak vraagt om net iets andere interventies en een andere, meer visuele benadering. Het is heel mooi dat er vanuit een bestaand protocol een vertaalslag is gemaakt naar een nieuw protocol dat goed aansluit bij de doelgroep. Ik hoop het protocol snel zelf in de praktijk te kunnen gebruiken en het zou mooi zijn als collega-behandelaren dat ook gaan doen.”
