Afgelopen jaar bestond de Oekraïense CGT-vereniging tien jaar. Een feestelijk jaar, aldus voorzitter Valentyna Parobiy. Maar ook één dat met de start van het nieuwe jaar bruut tot een einde kwam. Nu Valentyna met haar twee zoons naar Nederland is gevlucht, probeert ze hulp te coördineren voor mensen die zijn achtergebleven. Daarnaast wil ze internationale hulp realiseren voor professionals en vluchtelingen, en Oekraïense psychologen in Nederland verenigen. “In veel Oekraïense spreekwoorden hoor je dat je je vuile was niet buiten hoeft te hangen.”
Waar stonden jullie als vereniging voordat de oorlog uitbrak?
“We zijn een jonge, groeiende vereniging met 250 leden. Dat is natuurlijk nog erg weinig vergeleken met de Nederlandse CGT-vereniging, maar we zien dat de animo voor CGT in Oekraïne groeit. Vorig jaar nog waren er zes keer meer aanmeldingen dan plekken voor de CGT-opleiding in het instituut (Ukrainian Institute of CBT, red.) waar we mee samenwerken. Traditioneel gezien wordt er veel gewerkt vanuit de psychodynamische traditie. Inhoudelijk zijn we de afgelopen twee jaar vooral bezig geweest met gevolgen van COVID-19. We hebben veel meetings omgebouwd tot online webinars. Verder hebben we bijvoorbeeld een project gesubsidieerd rondom het voorkomen van burn-outs onder medisch personeel. Een ander belangrijk thema was het voorkomen van zelfdoding onder veteranen, omdat er al oorlog woedt sinds de annexatie van de Krim in 2014. In januari van dit jaar waren we druk bezig met ons jaarlijkse congres dat in juni zou plaatsvinden. Met de toenemende spanningen wilden we nog even wachten met de promotie daarvan. De dag dat we de campagne wilden lanceren, was tevens de dag dat de oorlog begon. Twee dagen daarna zaten we met negentig mensen van over de hele wereld in een webinar om na te denken over crisisinterventie. De situatie is natuurlijk vreselijk, maar het is geweldig om steun van over de hele wereld te voelen.”
Jij bent nu vanuit Nederland druk bezig om hulp te organiseren aan zowel vluchtelingen als achterblijvers. Waar ligt de grootste behoefte?
“Er zijn een aantal urgente zaken. Als eerste is er grote behoeft e aan goede hulp voor vluchtelingen die in Nederland aankomen. Het gaat om mensen die hun land hebben moeten achterlaten, hun huis en hun familie. Als je een gebroken been hebt, is hulpverlening niet zo complex. Met psychische problemen ligt dat moeilijker, omdat er veel taal bij komt kijken. En lang niet iedereen spreekt voldoende Engels. We werken momenteel samen met Chris ten Haaf, bestuursvoorzitter bij Stichting GGZ Keizersgracht, die een aantal jaren geleden psychologische hulpverlening voor Poolse mensen heeft opgezet. Datzelfde moet nu eigenlijk voor Oekraïense vluchtelingen gebeuren. Het mooie is dat er in Nederland een paar psychologen zijn die de taal spreken. Zij staan als het ware al in de startblokken. Maar als Oekraïense psycholoog in Nederland werken, is geen vanzelfsprekendheid. Voor mij persoonlijk zou het waarschijnlijk betekenen dat ik vier jaar zal moeten studeren, terwijl ik al een master heb in psychologie. Daar hebben we de tijd niet voor: veel vluchtelingen hebben nú hulp nodig. Idealiter komt er dan ook een verkorte registratieroute voor Oekraïense psychologen in Nederland.”
“ IN OEKRAÏNE HEBBEN PSYCHOLOGEN GEEN REGISTRATIE NODIG. DAT MAAKT HET MAKKELIJKER OM AAN HET WERK TE GAAN, MAAR OOK LASTIGER OM DE KWALITEIT TE WAARBORGEN”
Is het werken met tolken een tijdelijke oplossing?
“Het werken met tolken klinkt makkelijker dan het is. Het is één ding om als tolk algemene zaken over een fobie te vertalen, maar het is compleet anders wanneer je traumatische ervaringen moet vertalen. We moeten waken voor burn-outs in die groep.”
Is er nog andere ondersteuning nodig?
“Er is ook behoeft e aan professionals die supervisie kunnen geven aan psychologen in Oekraïne. Die gaan op dagelijkse basis schuilkelders in; niet alleen voor hun eigen veiligheid, maar ook om daar hulp te bieden. Er is inmiddels veel materiaal vertaald dat ze kunnen gebruiken, maar we missen nog expertise. Zeker rondom thema’s als acuut trauma, PTSS en rouw. Het zou mooi zijn als psychologen in Nederland willen meewerken aan supervisiemogelijkheden. Mocht je een geregistreerd supervisor zijn op het gebied van traumagerichte CGT en willen meehelpen, meld je dan vooral aan per mail (parobiy@gmail.com). Daarnaast is er, plat gezegd, geld nodig om professionals te financieren die de komende jaren met de gevolgen van de oorlog aan de slag gaan. Ik heb bijvoorbeeld een collega die in 2014 een centrum specifiek voor soldaten heeft opgezet. De hulp die hij aanbood was gratis. In de komende twee jaar zal hier steeds meer vraag naar zijn. En daarmee bedoel ik niet twee jaar vanaf nu, maar twee jaar vanaf het moment dat de oorlog is beëindigd.”
Je hebt het over gratis zorg. Hoe wordt de geestelijke gezondheidszorg in Oekraïne georganiseerd?
“De organisatie van onze gezondheidszorg is totaal niet vergelijkbaar met de Nederlandse situatie. In Oekraïne hebben we geen verplichte zorgverzekering waar je aanspraak op kunt maken. Dat betekent dat de meest kwetsbare groep in de samenleving, de groep die zorg het meeste nodig heeft , daar eigenlijk geen toegang toe heeft . Vanuit de overheid zijn er wel instellingen opgezet, maar wanneer de problematiek ernstig is, zit je vaak vast aan hoge kosten en private instellingen. Een ander belangrijk verschil is dat psychotherapeuten en psychologen in Oekraïne geen registratie nodig hebben. Dat maakt het gemakkelijker om aan het werk te gaan, maar ook lastiger om de kwaliteit te waarborgen.”
“IN ONZE GESCHIEDENIS VANUIT DE SOVJET-UNIE WAS PSYCHIATRIE IETS OM BANG VOOR TE ZIJN: EEN MIDDEL VOOR CONTROLE EN ANGST”
Verwacht je dat mensen die het nodig hebben ook daadwerkelijk hulp gaan zoeken?
“Nee, en dat is ook iets dat me zorgen baart. Ik hoor van collega’s die vluchtelingencentra in Nederland bezoeken dat veel mensen daar zeggen dat alles goed gaat. Maar dan blijkt al snel dat er barsten zitten in die beschermlaag. Juist omdat we weten dat die eerste maanden na traumatische ervaringen cruciaal zijn voor de uiteindelijke uitkomst, zullen we daar goed op moeten letten. Dat betekent niet dat we standaard moeten debriefen, maar we moeten ons bewust zijn dat niet iedereen die dat nodig heeft , ook daadwerkelijk hulp zal zoeken.”
Is die beschermlaag onderdeel van culturele achtergrond of omdat mensen er nog middenin zitten?
“Ik denk dat het een complex samenspel van factoren is. In onze geschiedenis vanuit de Sovjet-Unie was psychiatrie iets om bang voor te zijn: een middel voor controle en angst. De keuze was gevangenis of een psychiatrisch ziekenhuis. In de gevangenis had je tenminste nog uitzicht op het einde van je straf. Dat gevoel is generaties lang doorgegeven en we zijn als het ware aan gewend geraakt om onze issues te verbergen. Ook omdat het impact kon hebben op je carrière of je huwelijksopties. Gelukkig is dat de afgelopen jaren veranderd door de komst van psycho-educatie. Maar we zien ook nog veel verschillen. In grote steden als Mariupol en Kyiv is het stigma er redelijk vanaf, maar op het platteland nog veel minder. Dat zie je ook terug in veel Oekraïense spreekwoorden die stellen dat je je vuile was niet buiten hoeft te hangen.”
De toekomst is onzeker, maar hoe zie jij die?
“Als ik met collega’s in Oekraïne spreek, dan zeg ik altijd dat we de soldaten op het terrein van de psychische gezondheid zijn. Ik wil niet dat wij, Oekraïners, gezien worden als slachtoff er, maar als een volk dat werkt aan veerkracht. We gaan er sterker en wijzer uitkomen en zijn meer verenigd dan ooit. Dat doet me ook denken aan de spreukenkaartjes die we voor ons tienjarig bestaan hebben uitgedeeld. Op één van die kaartjes stond de uitspraak ‘In de donkerste nacht schitteren de sterren duidelijker’. In deze vreselijke oorlog zie je steun, liefde en eenheid. Dat neem ik mee.”
Wie is Valentyna Parobiy?
Valentyna behaalde haar master in Psychologie aan de Lviv University van Ivan Franko. Haar eerste registratie behaalde ze in symbooldrama. Daarnaast volgde ze een opleiding tot Dance-Movement Therapist. Vlak na de start van het Ukrainian Institute of CBT in 2011 startte ze hier haar opleiding. Na drie jaar behaalde ze haar registratie tot CGT-therapeut en werd ze uitgenodigd om deel te nemen aan de opleiding tot supervisor. Haar registratie tot schematherapeut is zo goed als afgerond, maar is vanwege de oorlog vertraagd.
