Door haar nauwe samenwerking met Jeffrey Young, haar jarenlange ervaring binnen de relatietherapie, en een boek vertaald in vijftien talen is Dr. Wendy Behary niet meer weg te denken uit het veld van de schematherapie. Haar uitgebreide praktijkervaring prikkelde haar interesse voor mensen en stellen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. In een interview met VGCt kennisredacteur Maria Bekendam vertelt ze over deze specifieke interesse, maar ook over haar werkwijze binnen relatietherapie, wat haar drijft als behandelaar en wat relatietherapie zo uitdagend en tegelijkertijd zo belonend maakt.
De interesse voor mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis ontstond bij Behary door de toevallige interactie met deze mensen in haar behandelkamer. Ze merkte bijvoorbeeld dat ze zich anders ging gedragen wanneer ze deze cliënten behandelde. “Ik betrapte mezelf op gedrag uit mijn kindertijd. Ik werd stil, ging vermijden en bood regelmatig mijn excuses aan. Zo kende ik mezelf niet als volwassene. Later besefte ik dat ik destijds maladaptieve modi gebruikte in de behandelkamer. Dat besef daagde mij uit om hier dieper in te duiken”. En dat deed ze, met als resultaat dat ze nu wereldwijd te boek staat als een van de weinige experts op het gebied van relatietherapie voor stellen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. In het toegankelijke boek ‘Disarming the narcissist’¹ zet ze haar kennis over het onderwerp uiteen.
Behary behandelde niet alleen cliënten, ze gaf ook les in schematherapie, onder andere aan The Cognitive Therapy Center en The Schema Therapy Institutes of New York en New Jersey, met niemand minder dan schematherapie-grondlegger Jeffrey Young. In samenwerking met Young ontwikkelde ze in die periode een kader voor schematherapie dat toegepast kan worden voor stellen in een relatietherapiesetting. Dit werd goed ontvangen door collega-behandelaars. Ondanks het succes van het door Behary en Young ontwikkelde model voor schematherapie in relatiewerk, schroomt Behary niet om relatietherapie op zijn minst gezegd ‘uitdagend’ te noemen. Behary: “Persoonlijk denk ik dat er niks zo moeilijk, en tegelijkertijd zo belonend, is als relatietherapie. Het feit dat veel verzekeringmaatschappijen het tegenwoordig niet (meer) vergoeden, maakt het des te uitdagender voor cliënten, maar ook voor behandelaars. Waarom het zo uitdagend is? Omdat je in de behandelkamer te maken hebt met diepgewortelde patronen of schema’s én sterke activatie van maladaptieve manieren van coping. En dat speelt zich allemaal voor je neus af. De schema’s worden telkens weer geactiveerd tijdens een sessie. Dit betekent dat de therapeut een bekwame observeerder moet zijn, goed moet zijn in het identificeren en uitlichten van patronen en goed moet kunnen omgaan met escalatie. Het is hard werken, maar het kan ook zeer effectief zijn”.
Terug naar de kern
Gevraagd naar de hoofdprincipes van schematherapie voor stellen vergelijkt Behary haar behandelkamer met een laboratorium. De stellen experimenteren met het aanpakken van problemen op een andere manier dan dat ze thuis gewend zijn. Behary legt aan het stel uit dat hun relatie te vergelijken is met een kwetsbaar kind. Een beeld dat breed wordt gedragen binnen de schematherapie. Het stel gaat vervolgens aan de slag met het voeden, beschermen, zorgen voor en ondersteunen van het ‘kind’. In de behandeling staat het identificeren van schema’s en modi’s van de beide partners centraal, waarbij ook aandacht is voor patronen die ze in de loop van de tijd als individuen hebben ontwikkeld. Het is bovendien belangrijk om na te gaan in welke situaties in de relatie de partners getriggerd raken en de schema’s en de modi met elkaar botsen. Een vraag zou bijvoorbeeld kunnen zijn: wat is de bijdrage van jou en je partner om schema’s te activeren als ‘ik ben niet geliefd’, of ‘niemand zal me ooit begrijpen’?
Twee vliegen in één klap
Niet alleen als stel kun je een groei doormaken tijdens relatietherapie. Juist ook op individueel vlak kun je een groeispurt hebben. Hoe zit dat precies? “In relatietherapie, en zeker ook binnen schematherapie, raak je sterk aan ieders kwetsbaarheid”, legt Behary uit. Ze geeft daarbij als voorbeeld dat partners elkaar kunnen helpen bij het ‘herschrijven’ of ‘rescripten’ van elkaars traumatische ervaringen uit hun jeugd. “We kunnen verbeelding gebruiken, zoals we normaal ook in schematherapie doen, om een partner ‘getuige’ te laten zijn van bepaalde (jeugd)herinneringen of trauma’s van de ander. Een partner kan zelfs een rol spelen als beschermer hierin; degene die houdt van het kind of degene die het kind redt van een moeilijke situatie uit het verleden. De partner wordt op die manier de veilige haven. Een voorbeeld: als de ene partner seksueel misbruik heeft meegemaakt, hoort de andere partner het verhaal aan tijdens een sessie. De behandelaar begeleidt dat proces van herinneringen ophalen en verbeelding waarbij het beeld van een angstig kind naar voren komt dat zich hulpeloos, machteloos en alleen voelde ten tijde van het misbruik. De partner betreedt als het ware dat beeld en troost het angstige kind. En nog belangrijker: de partner leert in hun huidige seksleven op die manier veilige boodschappen te communiceren met de misbruikte partner: ‘ik ben het’, ‘het is veilig’, ‘we zijn twee volwassen mensen die van elkaar houden, je bent veilig bij mij’. En zo zijn er allerlei verschillende manieren waarop een partner kan helpen beladen herinneringen te ‘rescripten’ en reconstrueren voor de ander.”
Luisteren is een vaardigheid
Afhankelijk van de uitdaging(en) waar het stel voor staat, zullen er ook tijdens schematherapie vaardigheden worden aangeleerd. Die uitdagingen liggen voor veel stellen op het gebied van empathisch vermogen en naar elkaar luisteren. Het valt Behary op dat veel stellen het vermogen missen om de partner op een dieper niveau te leren kennen. Een doel in de behandeling is dus vaak om je echt te leren verplaatsen in de ander. Behary waarschuwt echter om niet te vroeg met vaardigheidstraining te beginnen. Ze licht toe: “Wanneer je te snel start met vaardigheden, nog vóór het behandelen van schema’s, dan loop je het risico dat de aangeleerde vaardigheden op de lange termijn geen stand houden. In de behandeling kunnen we allerlei vaardigheden aanleren maar als de partners niet écht begrijpen hoe de maladaptieve schema’s zijn ontstaan, zullen deze onvermijdelijk opnieuw getriggered worden. Zelf maak ik vaak een audio-opname waarin ik de cliënt instructies geef over waar ze de komende week op moeten letten. Bijvoorbeeld: merk eens op hoe vaak je overhaaste conclusies trekt. Dat kan helpen bij het observeren en aanpassen van hun eigen top-down-informatieverwerking”.
Verder dan de vaardigheden
Wat kan schematherapie voor stellen betekenen in vergelijking met andere modellen? En waarom zouden behandelaars in hun praktijk meer aandacht moeten hebben voor schematherapie? Als een van de grondleggers van schematherapie voor stellen zou Behary direct van wal kunnen steken. Toch denkt ze even na en richt ze zich in haar antwoord op de kern van schematherapie in deze context: “Wanneer je je in een relatie bevindt met iemand geeft dat een diepe en gecompliceerde dynamiek. Naar mijn mening kun je die dynamiek alleen goed begrijpen wanneer je hechting, temperament, ervaring uit de kindertijd en de autobiografie van emotionele ervaringen van beide partners meeneemt om de individuele personen te begrijpen en hoe ze elkaar complementeren. Met een dergelijke conceptualisatie kun je ook begrijpen hoe en waaróm ze in conflict raken met elkaar. Vervolgens kun je aan de slag met vaardigheden. Maar het centrale begrip waar in andere modellen niet noodzakelijkerwijs aandacht voor is, zijn de unmet needs, de onvervulde behoeften. Een goed voorbeeld is wanneer een partner op alle mogelijke manieren de liefde voor de andere partner wil laten blijken. Ondanks dat blijft de andere partner ervan overtuigd dat hij of zij niet geliefd is of dat de ander dat alleen maar doet uit angst om alleen te zijn of uit schuldgevoel. Vanuit de schematherapie spreken we dan van een sterke onvervulde behoefte die vervuld dient te worden”.
Focus voor onderzoek
Als het op onderzoek en innovaties aankomt zou Behary graag meer onderzoek zien op het gebied van intensieve therapie voor stellen. Ze is hier zelf al een tijdje mee bezig en organiseert voor een selecte groep op beperkte momenten intensieve sessies van een week, waarin ze drie of vier uur per dag met het stel bezig is. “De groep waar ik tot nu toe mee heb gewerkt vormt natuurlijk maar een kleine steekproef. Tot nu toe heb ik echter goede resultaten en ik hoop dat de therapie ook effectief is voor méér stellen.” Ook groepsinterventies op basis van schematherapie voor stellen kunnen volgens Behary een waardevolle aanvulling zijn. Maar meten is weten, en voor valide uitspraken hierover is meer onderzoek echt nodig. Behary gaat ondertussen gestaag door met haar praktijkwerk en het geven van lezingen en workshops over schematherapie voor stellen, en in het bijzonder stellen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. En uit eigen ervaring weet ze: na hard werken met complexe stellen is de beloning des te groter. Ze vinden elkaar weer terug met meer begrip voor elkaars verhaal dan ooit tevoren.
Over Wendy Behary
Wendy Behary is oprichter en directeur van The Cognitive Therapy Center of New Jersey en The Schema Therapy Institutes of New York, New Jersey en Washington DC. Al ruim twintig jaar behandelt zij cliënten in haar eigen praktijk en is ze ook coach op het gebied van spreken in het openbaar en interpersoonlijke vaardigheden. Behary was van 2010 tot 2014 voorzitter van de raad van bestuur van de International Society of Schema Therapy (ISST) en van 2008-2010 de coördinator voor training en certificering van de raad van bestuur van ISST. Ze is momenteel de voorzitter van de Subcommissie schematherapie-ontwikkelingsprogramma’s voor de ISST.
¹ Behary, W. T. (2021). Disarming the narcissist: Surviving and thriving with the self-absorbed. new harbinger publications.
