Sanne Booij is senior onderzoeker en werkzaam bij het Centrum Integrale Psychiatrie (CIP) van Lentis, een grote ggz-organisatie in het noorden van het land. Daarnaast werkt ze bij het UMC Groningen, waar ze ook gepromoveerd is. Bij het CIP worden voornamelijk mensen met stemmings- en angststoornissen behandeld. Sanne doet sinds enkele jaren uitvoerig onderzoek naar de haalbaarheid en effectiviteit van een gecombineerde leefstijlinterventie bij deze patiënten. Samen met een team van junior- en senioronderzoekers, een psychiater en psychologen is ze druk bezig met het doorontwikkelen van de interventie. “Het is echt een team effort, waarin de verschillende expertises samenkomen.”
Sanne vertelt dat de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) een groepsbehandeling is die uit twaalf wekelijkse bijeenkomsten van zo’n tweeënhalf uur bestaat. Aan de hand van ervaringen van deelnemers zijn daar inmiddels drie terugkomsessies aan toegevoegd. Er komen diverse thema’s aan bod. In de originele pilotstudie waren dat voeding, beweging en ontspanning. Inmiddels zijn onderwerpen als slaaphygiëne, zingeving en middelengebruik aan het lijstje toegevoegd. Daarnaast worden onderwerpen besproken als duurzame gedragsverandering en het betrekken van het sociale netwerk.
Ervaringen uitwisselen en een helder plan formuleren
Deelnemers krijgen informatie over de thema’s en doen daarnaast bijvoorbeeld mindfulness- en ontspanningsoefeningen. “Er wordt samen gegeten, ervaringen worden gedeeld en mensen gaan met hun eigen doel aan de slag”, legt Sanne uit. “Ze kijken waar ze tegenaan lopen, wat mogelijke barrières zijn, waar hun kwaliteiten liggen. Wat voor hulpbronnen ze kunnen inschakelen en waar ze precies aan willen werken en waarom. De bedoeling is dat ze hun doelen ‘smart’ formuleren om tot een helder plan te komen en zo goed voorbereid te zijn op het zetten van die eerste stap naar een leefstijlverandering. Het zijn vaak hele concrete doelen. Dat is de essentie van de interventie.”
“HET IS ECHT EEN TEAM EFFORT, WAARIN DE VERSCHILLENDE EXPERTISES SAMENKOMEN”
Met je eigen doelen aan de slag
Nieuwe gedragsveranderingen zijn heel individueel bepaald. Mensen lopen ergens tegenaan. Bijvoorbeeld, ‘ik ben te weinig in de natuur’, ‘ik drink te veel koffie’. Of ‘ik wil minder glazen bier drinken’. Ze vragen zich dan eerst af of ze de verandering écht willen. Of ze – als ze alles tegen elkaar afwegen – het onderaan de streep nog altijd belangrijk genoeg vinden om te veranderen. En, heel concreet, op welk moment ze dat gaan doen en hoe ze het gaan aanpakken. Die nieuwe doelen kunnen heel divers zijn, al die onderwerpen passeren tijdens de interventie de revue. Dat is volgens Sanne ook de kracht van de interventie. Het is voor deelnemers mogelijk om zelf te kiezen met welk issue ze aan de slag willen om een duurzame gedragsverandering te bereiken. De een wil meer gaan bewegen, een ander wil gezonder gaan eten. De doelen zijn heel verschillend.
Geschikt voor allerlei klachtenbeelden
“In principe is onze leefstijlinterventie geschikt voor mensen met allerlei klachtenbeelden”, vertelt Sanne. “Tijdens de eerste studie betrof het voornamelijk mensen met stemmings- en angststoornissen. Maar in principe is deze leefstijlinterventie transdiagnostisch.” Het kan gaan over stemmings- of angststoornissen, maar ook over mensen met trauma- en stressgerelateerde stoornissen.
Aanpassen aan de doelgroep is nodig
Toch is deze interventie niet voor iedereen even geschikt. Bepaalde doelgroepen hebben vaak wat andere behoeftes. Als autisme op de voorgrond staat, of een eetstoornis bijvoorbeeld. “Een aantal doelgroepen bieden we deze interventie dus niet aan”, zegt Sanne. “Dat wil overigens niet zeggen dat gecombineerde leefstijlinterventies niet geschikt kunnen zijn voor die doelgroepen. Alleen ónze leefstijlinterventies zijn daar niet geschikt voor. Wij zijn gaan werken vanuit de praktijk met de doelgroep die wij voornamelijk behandelen; mensen met stemmingsen angststoornissen. Maar er worden ook andere gecombineerde leefstijlinterventies ontwikkeld voor andere doelgroepen. Bij GGZ Centraal is bijvoorbeeld een gecombineerde leefstijlinterventie ontwikkeld die gericht is op mensen met een bipolaire stoornis of psychose die begeleid wonen. Daar ligt het accent meer op voeding en beweging.”
“HET ZIJN VAAK HELE CONCRETE DOELEN. DAT IS DE ESSENTIE VAN DE INTERVENTIE”
Bredere uitkomsten
Mensen met allerlei soorten klachten kunnen aan deze behandeling meedoen. Bovendien is de behandeling niet klachtgericht. Het gaat niet over symptoomreductie, maar over het verbeteren van de kwaliteit van leven en om te komen tot een duurzame gedragsverandering. Men leert technieken aan om meer zélf de regie over het leven in handen te krijgen. Er zijn nu meerdere pilots gedaan en die laten vooral op die uitkomsten veranderingen zien. Kwaliteit van leven, zelf de regie voeren, dat blijken mensen die in behandeling zijn, vaak net zo belangrijk te vinden als het verminderen van klachten.
Volhouden blijft uitdaging
Thuis werken de deelnemers uiteraard ook aan hun leefstijlverandering. Ze krijgen een werkboek om stapsgewijs met die – zelfgekozen – verandering aan de slag te gaan. Volgens Sanne blijkt dat het lastig is om gemotiveerd te blijven, zeker op de langere termijn. “De interventie is daarom over de tijd wat aangepast. Deelnemers dienen nu een buddy uit het eigen netwerk erbij te betrekken, die ook een keer meegaat naar de interventie. En er zijn ‘terugkom-bijeenkomsten’, waar het accent op het delen van ervaringen ligt. Allemaal bedoeld om de motivatie hoog te houden, om mensen te stimuleren het traject vol te houden. Dat blijft altijd een uitdaging.”
Pilot met controlegroep
Sanne vertelt dat de laatste pilot die ze gedaan hebben, wat groter van opzet was. Bovendien deed er een controlegroep mee, in een gerandomiseerd design. Dat is een wat sterker design dan de methode die eerder gebruikt was. “Na drie maanden hebben we wederom alle deelnemers geïnterviewd en je zag dat het bijna iedereen was gelukt de aangepaste gedragingen die ze tijdens de interventie hadden ingezet vol te houden. En sommigen gaven ook aan dat het makkelijker was geworden om nieuwe gedragsveranderingen aan te leren, omdat ze nu meer kennis en tools ter beschikking hadden dan voorheen. Dat was mooi om te horen.”
“HET GAAT NIET OVER SYMPTOOMREDUCTIE, MAAR OVER HET VERBETEREN VAN DE KWALITEIT VAN LEVEN”
Kosteneffectiviteitsstudie
Het CIP, waar Sanne werkt, is een afdeling binnen Lentis, een TOPGGz-afdeling. “Dat betekent dat we hoogspecialistische zorg leveren en een nieuw perspectief op herstel bieden aan patiënten met complexe psychische problematiek, in dit geval is dat nieuwe perspectief de integrale psychiatrie. Leefstijl wordt altijd al meegenomen in de behandeling. Er is een leefstijlcoach, bijvoorbeeld. Er wordt mindfulnesstraining gegeven en running therapy. Alleen worden die gecombineerde leefstijlinterventies in de ggz-praktijk nog bijna niet toegepast. We vonden wel positieve effecten op het welzijn, maar er is nog te weinig bewijs voor de effectiviteit. Dat is ook de reden dat we verder gegaan zijn met de ontwikkeling. We begonnen met een kleine, niet-gecontroleerde pilotstudie. Zoals ik vertelde hebben we vorig jaar een gecontroleerde en gerandomiseerde pilotstudie gedaan en weer een verbeterslag gemaakt. Nu gaan we nog één keer een grotere gecontroleerde en gerandomiseerde pilotstudie doen. In de hoop dat we voldoende bewijs vinden dat aanleiding geeft tot een grotere kosteneffectiviteitsstudie. Want dán kan je echt bewijs in handen krijgen dat de interventie zowel effectief als kosteneffectief is. De gecombineerde leefstijlinterventie kan dan breder geïmplementeerd worden en wellicht op termijn door zorgverzekeringen vergoed. Daar is volgens mij echt behoefte aan.”
